"Третий сектор". На переднем плане - Лана Рудник. Фото из архива организации
Рожденные в СССР дома культуры, с их кружками, ансамблями и танцами для «тех, кому за», если когда-то и удовлетворяли потребности жителей городов в культурном развитии и досуге, то давно перестали. В последние десятилетия культурные ландшафты беларусских регионов оживляют в основном частные инициативы местных жителей: это и концерты, и фестивали, и клубы по интересам, и неформальное образование для всех возрастов. Для кого-то это была чисто общественная деятельность, у кого-то получался и успешный социальный бизнес — таким, например, был тайм-клуб «1387» в Бобруйске, который буквально на днях вынудили окончательно закрыться. Под зачистку гражданского общества все, кого заподозрили в нелюбви к действующей власти, попали одинаково.
Для выпуска об НГО, которые были такими двигателями жизни в своих городах, мы имели широкий выбор героев. Но с каждой неделей, договариваясь об интервью для «Ликвидации» по разным темам, мы все чаще получали отказы, некоторые выпуски пришлось отменить. В конце концов сразу несколько организаций, о которых мы планировали рассказать в этом тексте, отозвали свое согласие. Репрессии в Беларуси продолжают усиливаться, все меньше людей готовы говорить с журналистами, даже после того, как у них отняли дело жизни. И все же такие люди есть. Сегодня Reform.by рассказывает о культурном пространстве независимого театра в Бресте и о гродненских супругах, чьи инициативы дали толчок развитию гражданского сектора по всей стране.
«Зачистка» — так в КГБ официально назвали ликвидацию общественных организаций, формировавших гражданское общество Беларуси. За один день, 22 июля, были ликвидированы полсотни НГО по всей стране. Это было только начало — на сегодня уже более 300 общественных организаций, некоммерческих учреждений и фондов ликвидированы либо ожидают формального решения суда, который их закроет. Среди них и порядка 20 молодежных объединений.
Некоторые считают происходящее местью властей за санкции ЕС, другие считают санкции лишь удобным предлогом. В любом случае, «зачистка» идет по всем фронтам. Ликвидируются не только правозащитные и прочие околополитические организации, в которых власть могла узреть «спящие террористические ячейки». Под нож пошли даже экоактивисты, защитники животных и клуб любителей песни.
Масштабы «зачистки» таковы, что она может отбросить беларусское гражданское общество на десятилетия назад, оставит людей наедине с их проблемами, отправит назад в тень болезненные вопросы, которыми не хочет заниматься государство. Мы не можем это остановить, но можем рассказать беларусам о том, ЧТО мы все теряем в этой ликвидации. Сделать снимок на память. В надежде, что все восстановится прежде, чем он пожелтеет.
«Пространство КХ» в Бресте в 2014 году открыл коллектив независимого театра «Крылы халопа». Оно создавалось не только как площадка для самого театра, но и как платформа для культурных, образовательных мероприятий, современного искусства. Работа «Пространства КХ» была направлена на активизацию культурной жизни в регионе и во всей стране, развитие местных инициатив, говорит его руководительница, директор и режиссер театра Оксана Гайко. В конце 2016 года коллектив пространства зарегистрировал социально-культурное учреждение «Театр «Крылы халопа».
Но сам театр существовал очень давно — с 2001 года. И десять лет носил название «Свободный театр». Он был таким первым: «Беларусский свободный театр» Николая Халезина появился позже, в 2005-м. В связи с этим брестскому театру впоследствии пришлось провести ребрендинг.
— Когда у того «Свободного театра» начались проблемы, никто не разбирался, что мы другой театр. Наши спектакли запрещали и не давали нам выступать. Поэтому мы решили переименоваться. В 2011 году я написала депрессивный манифест, где мы объявляли, что довольно утопично называть себя свободными в несвободной стране и что скорее мы похожи на холопов, которые пытаются отрастить себе крылья. «Крылья холопа» — это немое кино, одно из первых снятых на базе «Беларусьфильма». Мы объявили, что хороним «Свободный театр», сделали ряд мероприятий вроде похорон театра с поминками и прощальными постановками, выставками под названием «10 год и пахавальны карагод», заодно отпраздновали и 10-летие. Так мы сменили название, — рассказывает Гайко.
Своего помещения у театра до 2014 года не было.
— Мы зависели от местного дома культуры, который нам выделял несколько часов для репетиций, выступали мы также у них. Это вызывало кучу проблем с цензурой и комиссиями. Мы практически не могли ставить спектакли, потому что нас уже запрещали — это была обратная сторона сотрудничества с госплощадками. Существовать так — смертная мука, мы не выступали практически в Беларуси, только за рубежом.
И когда появилась возможность открыть свое пространство, мы ее использовали. Это было для нас вожделенное что-то: мы мечтали о своем угле, в котором нас не будут протаскивать по цензурным комиссиям и мы будем работать так, как хотим сами. И мы его обрели, — говорит Оксана.
«Пространство КХ» использовалось для создания и показа спектаклей, работы театральных студий, лекций и встреч на тему современного театрального искусства, обмена опытом с коллегами из других городов и стран, работы театральной библиотеки. На площадке реализовывались разные программы и проекты, в том числе для детей и недееспособных людей. И все это в офисном помещении на 80 квадратных метров с залом на 50 «квадратов». Коллектив использовал помещение как трансформер, превращая из зрительного зала в аудиторию для встреч или галерею современного искусства.
— У нас были в гостях лучшие люди Беларуси: поэты, писатели, философы. Ценностной повесткой пространства были гендерное равенство, толерантность, феминизм, инклюзия, построение мыслящего сообщества. Мы работали со многими инициативами и организациями, например с Human Constanta, с которыми в течение нескольких лет проводили лекции, мастер-классы, выставки на тему беженцев. Мы плотно работали с брестским «Клубным домом», их направление — люди с психоневрологическими диагнозами, мы ставили постановки на эту тему, которые очень откликались у аудитории. «КХ» предоставило площадку и оргподдержку их театральной студии Homo Ludens, и ребята делали прекрасные постановки. Вокруг КХ было свое сообщество, и для нас это было самым ценным, — подчеркивает руководительница.
С 2016 года в «Пространстве КХ» работала «Школа коллективного искусства» с актерскими студиями для взрослых и детей. Главной задачей школы было развитие у участников способностей к индивидуальному и коллективному творчеству, формирование критического взгляда на проблемы социума и возможности выразить свой взгляд в театральной и художественной форме.
— Актерскую студию я вела сама, — рассказывает режиссерка. — Обычные люди приходили учиться актерскому мастерству, в течение четырех-пяти месяцев я их учила, мы занимались физическим театром, голосом, импровизацией, репетировали, а в конце работы рождался спектакль. И всегда в театральных постановках мы отражали какую-то актуальную повестку. Например, одна из студий сделала спектакль о протестах против строительства аккумуляторного завода в Бресте. Из последней группы многие ребята уехали в Польшу, но решили продолжать работать и делают читки пьес беларусских драматургов.
Кроме того, «Пространство КХ» активно работало с проектами, связанными с историей Бреста. Одним из них, например, был начатый в 2016-м Brest Stories Guide — мобильное приложение с циклом документальных аудиоспектаклей, которые можно было прослушать на месте событий. Темой был антисемитизм и уничтожение брестской еврейской общины в 1941-1942 годах. Это были такие «экскурсии» по несуществующему пространству города. Проект получил несколько премий.
— Было очевидно, что у брестчан есть запрос на историческую тему. На мероприятия, связанные с темой истории Бреста, всегда приходило больше ста человек — им буквально негде было сесть, — вспоминает Гайко.
До последнего года у «Пространства КХ» проблем с государством не было — как и отношений вообще.
— Я сама не хотела никаких дел иметь с государственными структурами и их отделами культуры. И они никак нас не касались. Мы до 2020 года делали, что хотели, это было счастливое и спокойное для нас время, — признается Гайко. — Сотрудничества у нас с ними не было тоже. «Крылы халопа» был в городе в опале, даже госСМИ давно сказали про нас не писать. Они к нам просто не ходили, и слава богу, не мешали нам. Я больше всего этого хотела, и так оно и было — с 2014 года по февраль 2021-го.
Зимой этого года «Пространство КХ» было вынуждено остановить работу. Вначале в учреждение приехала с проверкой финансовая милиция.
— После того как к нам пришел ДФР, очень много людей писали, поддерживали нас. Очень многие отозвались и предлагали нам помощь, было видно, что людей это затронуло. Это ведь тоже показатель нашего труда. Я была поражена поддержкой, в такие моменты чувствуешь свою значимость, — говорит Оксана.
Но с ДФР все только начиналось. Через несколько дней пришли представители МЧС, потом учреждение и саму Гайко стала проверять налоговая.
— Меня проверяли и как ИП, и как физлицо. Кстати, все проверки «КХ» и я прошли без всяких нарушений, летом нам документы вернули. Но закрыть учреждение очень просто, достаточно «предложения» прокурора. И он такое предложение выдвинул.
Про ликвидацию своего учреждения Оксана узнала в июне. Ей пришло уведомление от городской администрации.
— Я не помню точную формулировку, с которой было подано то самое «предложение» нас закрыть, но там было что-то вроде того, что мы формировали одобрительный взгляд на протестные действия. ДФР не нашел ничего, поэтому нас просто ликвидировали, — говорит директорка.
На вопрос, тяжело ли было принять эту новость, Гайко смеется и отвечает, что ходить разбираться с ДФР и ходить к ним на допросы было тяжелее.
— Мы почти 15 лет работали без юридического статуса, и никто не умер. Регистрировались мы скорее для того, чтобы была какая-то представительность и статусность, чтобы проще было подавать документы в разные инстанции. Например, мы много гастролировали и от имени организации могли делать визы. То есть юрлицо создавалось больше для практических целей, — объясняет Оксана.
Гайко подчеркивает, что «КХ» продолжает работу, пусть и без физического пространства. О случившемся она говорит пословицей: нет худа без добра.
— Первая волна ковида нас не смогла смести, так и тут приспособимся. Содержание пространства отнимало кучу сил, теперь стало возможным сделать проекты, на которые нас раньше не хватало. Вот феминистский спектакль «Фрау мит аутомат» был показан в сентябре в Польше, и я не знаю, как бы я его доделала, если бы не эти обстоятельства, у меня просто не было бы на него времени. В январе в Польше будет еще один спектакль, с ним планируем гастрольные поездки. Также планируем онлайн-выставки, новый сайт с галереей. Работаем над новым маршрутом проекта Brest Stories Guide — спектаклем-аудиогидом по Бресту о женщинах во время Второй мировой войны.
В целом о зачистке гражданского сектора Оксана говорит резко: государство пилит сук, на котором сидит.
— Все, что было хорошего сделано за последние десятилетия, все уничтожается, — констатирует Гайко. — По сути, НГО покрывали те сферы, до которых у государства не доходили руки, на которые не хватало ресурсов. На ту же культуру у государства никогда не было денег. Той же темой женщин, пострадавших от насилия, занимались только НГО, а сейчас Горбунова сидит (экспертке в области домашнего насилия Ольге Горбуновой грозит до 15 лет лишения свободы — прим. Reform.by). Очень жаль людей, которые попали в тюрьмы. Но и жаль людей, которые были целевыми группами НГО: инвалиды, беженцы и прочие. По ним все это бьет больше всего.
Супруги Витовт и Лана Рудники больше двух десятков лет являются одними из главных двигателей общественной жизни в Гродно. Они — основатели общественных организаций «Центр «Третий сектор» и «Студия полезных компетенций». Их работа вдохновила на общественную деятельность многих беларусов со всей страны, благодаря им многие юноши и девушки пришли в журналистику, а многие пожилые люди смогли вернуться к активной жизни. Обо всем этом мы говорим с Витовтом Рудником.
— Вітаўт, як усё пачыналася? Як наогул вы прыйшлі ў грамадскую дзейнасць?
— Я зрабіў гэта досыць рана. У 1987-м, у свае 18, студэнтам-першакурснікам разам з сябрамі па гарадзенскім гістфаку прыйшоў у гісторыка-культурніцкі клуб «Паходня», якім кіраваў наш выкладчык археалогіі, а ў будучым — адзін з самых вядомых беларускіх палітыкаў першых гадоў Незалежнасці Міхась Ткачоў. Крыху пазней, ужо па вяртанні з войска, былі досыць гучны публічны выхад з камсамола, спроба заснавання Заходне-Беларускага Згуртавання Студэнтаў і, канечне, безліч розных акцый у складзе «Паходні».
«Паходня» была фактычна калыскай амаль усіх будучых гарадзенскіх грамадскіх арганізацый і ініцыятываў, якія як грыбы пачалі ўзнікаць у сярэдзіне 1990-х.
На той момант я ўжо скончыў універсітэт, працаваў у музеі гісторыі рэлігіі «маянэзам» — малодшым навуковым супрацоўнікам (смяецца — заўв. Reform.by). Я тады быў «актывістам са стажам» — меў за плячыма удзел у некалькіх семінарах Фонду імя Льва Сапегі, заснаванні славутага ў 1990-я гады гарадзенскага грамадскага аб’яднання маладых навукоўцаў «ВІТ», якое адным з першых у Беларусі сур’ёзна займалася праграмамі нефармальнай і грамадзянскай адукацыі. Рэгулярна пісаў для гарадзенскай газеты «Пагоня».
У канцы 1996 года ўзнікла ідэя заснаваць сваю арганізацыю, якая б займалася інфармацыйнай і адукацыйнай падтрымкай грамадскіх ініцыятыў. Так нарадзіўся «Цэнтр інфармацыйнай падтрымкі грамадскіх ініцыятыў «Трэці сектар», які стаў справай жыцця.
— Якую ідэю ці, можа, місію вы ўкладвалі ў яго?
— Справа ў тым, што новыя арганізацыі ў горадзе і ў краіне ўзнікалі тады вельмі часта, і патрэба ў інфармацыі і ў адукацыі ў грамадскіх актывістаў была вельмі вялікай.
Мы зарэгістравалі «Трэці сектар» у верасні 1997 года. На той момант я ўжо працаваў у штаце «Пагоні», вельмі любіў гэтую працу. Але пасля рэгістрацыі вельмі хутка стала зразумела, што адначасова працаваць у медыя і прафесійна развіваць НДА (недзяржаўную арганізацыю — заўв. Reform.by) будзе цяжка. Выбар быў вельмі балючым, аднак пераадолець яго дапамагло рашэнне зрабіць медыйныя праграмы адным з галоўных прыярытэтаў нашай дзейнасці.
Так нарадзілася «Школа маладога журналіста», якая працуе да гэтага часу і праз якую прайшло больш за 500 чалавек. Многія з нашых выпускнікоў — гонар гарадзенскай і беларускай журналістыкі.
Заснавальнікамі «Трэцяга сектару» сталі людзі, якія ўжо мелі досвед грамадскай дзейнасці, працы ў медыя. Гэта дапамагло хутка стаць на ногі, знайсці сваю нішу. Сваёй місіяй мы акрэслілі актывізацыю розных колаў грамадства праз інфармацыйную і адукацыйную падтрымку дэмакратычных грамадскіх ініцыятыў.
У снежні 2014 года мы заснавалі яшчэ адну арганізацыю — некамерцыйную ўстанову «Цэнтр дадатковай адукацыі дарослых «Студыя карысных кампетэнцый». Гэта быў самы першы недзяржаўны цэнтр адукацыі дарослых, які вельмі хутка заваяваў аўтарытэт як у гарадзенцаў, так і далёка за межамі горада. Візітоўкамі арганізацыі сталі «Гарадзенскія майстэрні ведаў», Школа сацыяльнага прадпрымальніцтва «Good Impact», шэраг іншых праграм. Студыя таксама была ключавым партнёрам «Трэцяга сектару» ў арганізацыі працы Школы журналістыкі, «Універсітэту Залатога Веку».
— Якія праекты вам удалося рэалізаваць, у якіх напрамках вы працавалі гэтыя 25 гадоў, што прапаноўвалі гараджанам? Раскажыце падрабязней для беларусаў, якія жывуць не ў Гродне і не мелі магчымасці паўдзельнічаць у вашых актыўнасцях.
— У нашай арганізацыі аснову дзейнасці складалі доўгатэрміновыя навучальныя праграмы, якія мы рабілі год за годам, нават калі не было фінансавання, бо бачылі, што яны патрэбны людзям.
Спачатку мы некалькі год паспяхова ладзілі «Адкрытую Школу мясцовых супольнасцяў». Але праграму давялося спыніць пасля зачысткі грамадскага сектару ў пачатку 2000-х, якая тады вынішчыла большасць рэгіянальных арганізацый.
Тады ж, у 2000-х, мы актыўна працавалі і ў галіне папулярызацыі беларускай культуры і развіцця транспамежнага супрацоўніцтва ў гэтай сферы. Так з нашым удзелам нарадзіліся шыкоўнае перавыданне «Песні пра зубра» Міколы Гусоўскага, а таксама «Традыцыйная кухня Гарадзеншчыны і Беласточчыны», «Легенды і міфы: ад Нёмана да Буга» ды цэлы шэраг іншых цікавых выданняў.
Пра «Школу маладога журналіста» я ўжо згадваў. Гэта, бадай што, найстарэйшая беларуская адукацыйная праграма — яна без перапынку працуе з 1997 года. Менавіта на базе гэтай школы ўзнік «Твой стыль», які затым трансфармаваўся ў вядомы гарадзенскі партал Hrodna.Life. Навучэнцы і выпускнікі школы складалі аснову ўдзельнікаў некалькіх агульнанацыянальных фестываляў моладзевай журналістыкі, якія мы праводзілі ў Гродне. Паводле нашай мадэлі такія школы затым ствараліся з дапамогай Беларускай асацыяцыі журналістаў і ў шэрагу іншых беларускіх гарадоў.
З 2016 года мы зрабілі яшчэ адзін якасны крок у развіццё медыяадукацыі, заснаваўшы разам з Акадэміяй Deutsche Welle беларускую Школу медыяменеджменту. За некалькі год яе прайшлі менеджары амаль усіх вядучых беларускіх агульнанацыянальных і рэгіянальных медыя.
Ну чым мы больш за ўсё ганарымся — праграма «Універсітэт Залатога Веку» для сталых людзей. Я падгледзеў гэтую ідэю ў Польшчы яшчэ ў 2008 годзе. Два гады пайшлі на тое, каб асэнсаваць яе, пераканаць сябраў па арганізацыі, што гэта можа быць запатрабавана, на падрыхтоўку.
Мы распачалі гэтую праграму 29 красавіка 2010-га. Хутчэй як эксперымент — каб паглядзець, ці прыйдзе хто са сталых людзей да нас навучацца. У трохмесячнай праграме былі шэсць курсаў, якія наведвалі крыху больш за 30 чалавек. Увосень, на другі набор, прыйшло ўжо каля 80 чалавек, якім мы прапанавалі 12 курсаў. Ну а далей — пайшло-паехала, і ў лепшыя часы перад пандэміяй заняткі УЗВ наведвалі звыш 200 чалавек, якія навучаліся на больш як 50 кірунках.
Наш асаблівы гонар у тым, што сталыя людзі тут не толькі навучаюцца, але і знаходзяць паратунак ад самоты, актыўна ўключаюцца ў жыццё грамадства. Толькі ў межах «Школы добрых справаў» нашы студэнты штогод ладзяць не менш за 10 грамадска-карысных акцый. Ладзяць вандроўкі, культурніцкія імпрэзы і гэтак далей.
Вельмі запатрабаванай была і нашая праграма «PRodvizhenie» па развіцці медыякампетэнцый грамадскіх актывістаў і павышэнні кваліфікацыі адукатараў. Мы яе праводзілі ў 2018-2020 гадах ва ўсіх рэгіёнах краіны.
Мы таксама аднымі з першых у Беларусі пачалі ўдзельнічаць у еўрапейскай праграме абмену валанцёрамі. Дзякуючы нашай арганізацыі звыш сотні маладых беларусаў мелі магчымасць паваланцёрыць у розных еўрапейскіх краінах. У нас, у сваю чаргу, працавалі валанцёры з Польшчы і Нямеччыны, Люксембурга, Францыі і Аўстрыі.
— У вас, дарэчы, многа было валанцёраў? Колькі чалавек наогул было ў камандзе?
— Склад нашай каманды ўвесь час змяняўся, і гэта не дзіўна: людзі заводзілі сем’і, атрымлівалі больш прэстыжныя прапановы працы. Напрыклад, калі стварылі «БелСАТ», мы пазбавіліся адразу некалькіх каардынатараў нашых журналісцкіх праектаў (усміхаецца — заўв. Reform.by). Я налічыў як найменш чатыры змены пакаленняў. Штодзённай працай у арганізацыі займаліся ад трох да шасці чалавек, а вось валанцёраў сапраўды была вельмі вялікая колькасць. Ну а калі з’явіўся «Універсітэт Залатога Веку», то каманда пашырылася за кошт нашых выкладчыкаў амаль да 50 чалавек!
— Як гродзенцы ўспрымалі вашу дзейнасць? Багата людзей да вас прыходзіла?
— Мы пачыналі найперш з працы з моладдзю і адразу патрапілі з нашай Школай маладога журналіста ў дзясятку. У асобныя гады на 25 месцаў прэтэндавалі больш за сто чалавек. Як ні дзіўна, досыць высокі попыт застаецца і зараз, калі працаваць журналістам у нашай краіне — як хадзіць па лязу нажа.
І «Універсітэт Залатога Веку» таксама выклікаў сапраўдны бум і вельмі добрыя водгукі. Зразумеўшы, наколькі гэтая праграма карысная для сталых людзей, мы робім усё, каб аналагічныя пляцоўкі з’яўляліся і ў іншых гарадах. У выніку іх запусцілі ў Менску, Кобрыне, Бабруйску. Мы ініцыявалі стварэнне кааліцыі «За годнае даўгалецце», а восенню 2020-га стварылі «Віртуальны Універсітэт Залатога Веку», каб максімальна пашырыць доступ да адукацыі і сталым людзям, і прадстаўнікам іншых пакаленняў таксама.
І таксама вельмі папулярныя нашы праграмы былі ў актывістаў самых розных беларускіх грамадскіх ініцыятыў, яны з задавальненнем бралі ўдзел.
— А дзяржаўныя органы як ставіліся да вашай актыўнасці?
— Падтрымкі ад уладаў мы ніколі не мелі. Апошняе, што нам удалося зрабіць разам з імі, — вялізны фестываль моладзевых ініцыятыў ажно ў 2001 годзе. Каля 700 удзельнікаў, кінатэатр «Кастрычнік»… Далей пачалася халодная вайна, якая часам пераходзіла ў гарачую. Перыядычныя праверкі, негалосныя чорныя спісы, паводле якіх пра нас нельга было пісаць у дзяржаўных медыя. Наезды на ўдзельнікаў нашых праграм па месцы вучобы або працы, розныя пасквілі, ціск на асобных людзей з боку КДБ… Усё гэта ніяк не спрыяла працы. Але мы і не ставілі перад сабой мэты супрацоўнічаць любым коштам, бо разумелі, што нашыя разыходжанні базуюцца на глыбокім канфлікце каштоўнасцяў.
Мы часам выходзілі на ўлады з рознымі ініцыятывамі. Напрыклад, прапаноўвалі ім дапамагчы зрабіць Гродна першым горадам, які б атрымаў статус горада, прыязнага да сталых людзей. Нават сустракаліся гадоў пяць таму са старшынём гарвыканкама (Мечыслаў Гой старшыня і сёння — заўв. Reform.by). Ён нават даручыў прапрацаваць нашу прапанову, але ўсё скончылася пытаннем: «Дык калі будуць грошы і хто імі будзе распараджацца?». Калі яны даведаліся, што гэта дзейнасць не пад грант, то імпэт згас.
Гарадзенскія ўлады і спецслужбы з пачатку гэтага стагоддзя трымалі выразны курс на абмежаванне грамадскай актыўнасці ў горадзе. І тое, што адбываецца зараз, для мяне з’яўляецца лагічным працягам такой палітыкі. Проста раней іх крыху стрымлівалі законы, нормы маралі, але цяпер самі ведаеце, якія часы, і развязаныя рукі з задавальненнем сякуць галовы…
— Вітаўт, вы столькі гадоў усёй сям’ёй займаецеся грамадскай дзейнасцю з усімі адпаведнымі праблемамі. У вас няма выгарання? Не было жадання ўсё гэта кінуць і проста жыць звычайным жыццём?
— Я ўсё жыццё раблю тое, што мне падабаецца, тое, што складае сэнс майго жыцця, дае відавочны плён для тых, дзеля каго мы працуем. І гэта дае сілы працягваць працаваць нават тады, калі многія іншыя ўжо апусцілі рукі. Нам яшчэ ў 2007-м казалі: «Якія фестывалі журналістыкі можна рабіць у Беларусі? Вас жа разгоняць і пасадзяць! Рабіце за мяжой!». А мы бралі і рабілі ў Беларусі. І ў 2007-м, і ў 2009-м, і далей.
Для мяне і для маёй сям’і гэта і ёсць звычайнае жыццё, напоўненае сэнсамі. Канечне, жыць і працаваць у агрэсіўным асяроддзі, дзе за добрыя справы не хваляць, а садзяць — тое яшчэ выпрабаванне. Перыядычна накатваюць і сумневы, і адчай. Аднак ты затым сустракаеш тых жа нашых сталых студэнтаў і разумееш — ну не можам мы іх кінуць.
Ну і не трэба думаць, што ўсё нашае жыццё — гэта толькі правядзенне трэнінгаў, распрацоўка нейкіх праграм і праектаў, барацьба за чыесьці правы. Мы таксама слухаем музыку, глядзім серыялы, падарожнічаем і нават пішам футбольныя энцыклапедыі (Вітаўт больш за 10 гадоў працаваў над «Вялікай кнігай чэмпіёнаў. 1908 — 2018», гэта 900 старонак пра футбалістаў і трэнераў з усяго свету, кніга рыхтуецца да друку — заўв. Reform.by). І гэта таксама дапамагае заставацца чалавекам, а не кібаргам-барацьбітом.
— Так ці інакш, улады вырашылі, што вы далей весці дзейнасць не павінны. Як вы даведаліся пра ліквідацыю?
— Перадвеснікі былі ў чэрвені, калі абласное ўпраўленне юстыцыі распачало пазачарговую праверку і запатрабавала прадставіць за пару дзён тысячы розных дакумантаў за 2018-2021 гады. Мы іх прадставілі, але ўжо было ясна, што гэта пачатак канца.
29 чэрвеня мы паехалі ў камандзіроўку ва Украіну. Планавалі вярнуцца праз 10 дзён. Але на наступны дзень пасля перасячэння мяжы пачаліся званкі з ДФР. А 14 ліпеня ў офіс арганізацыі і ў нашую кватэру прыйшлі з вобшукамі. У кватэры нікога не было, дзверы яны адчынілі і зачынілі адмычкай, усё ў хаце перавярнулі, нам потым нават не спрабавалі паведаміць, што быў вобшук і што ў нас забралі. З офіса забралі дакуманты, тэхніку. Заблакавалі рахункі. Потым цягалі на допыты супрацоўнкаў, спрабуючы знайсці доказы ўхілення ад падаткаў. Не атрымалася.
Тым не менш арганізацыю ліквідавалі 3 верасня па рашэнні абласнога суда. На падставе дробных прыдзірак з боку ўпраўлення юстыцыі, якое штогод мела нашыя справаздачы і не заўважала парушэнняў, а тут раптам накапала іх на цэлы букет.
Ну а ў дачыненні да «Студыі карысных кампетэнцый» і суда не спатрэбілася — працэдуру ліквідацыі распачаў гарвыканкам, так і не агучыўшы, у чым жа канкрэтна правінілася арганізацыя.
— Вы чакалі такога развіцця падзей? Што адчувалі?
— Канечне, калі разбураюць справу, якой ты аддаў палову жыцця — гэта не самыя прыемныя адчуванні. Я, аднак, быў гатовы да гэтага, бо напярэдадні былі ўжо гучныя пасадкі журналістаў, палітыкаў, актывістаў, ператрусы ў праваабарончых арганізацыях, абяцанні «зачысціць усіх». Таму абсалютным шокам гэта дакладна не стала. Найбольш страшна было за людзей, якія засталіся ў краіне, якіх выклікалі на допыты, якія маглі пазбавіцца магчымасці наведваць нашыя адукацыйныя пляцоўкі. Але вочы баяцца, а рукі робяць…
— Як ваша ліквідацыя адаб’ецца на гараджанах?
— Канечне, мы зменшылі размах нашых праграм, перавялі некаторыя з іх у анлайн, аддалі тое-сёе іншым арганізацыям. Гэтая ліквідацыя — удар найперш па людзях, якія ў нас займаліся, і мы прыкладаем усе намаганні, каб зменшыць сілу гэтага ўдару. Паглядзім, наколькі ў нас гэта атрымаецца. Скажу толькі, што мы дакладна нікога не кінулі і не кінем.
— Вы ў грамадскай дзейнасці фактычна ўсё жыццё. Як вы лічыце, якія наступствы будзе мець гэтая зачыстка недзяржаўных арганізацый? Ці не робіць дзяржава горш сама сабе?
— Масштабы гэтага ўдару яшчэ давядзецца ацаніць і грамадству, і дзяржаве. Зараз, пакуль усе яшчэ ў шокавым стане, асэнсаваць сітуацыю складана. Грамадскі сектар прыцягваў і ўкладаў велізарныя рэсурсы ў дапамогу людзям у бядзе, у вырашэнне важных сацыяльных пытанняў, у паляпшэнне сістэмы адукацыі, у ахову навакольнага асяроддзя. Зараз усё гэта рухнула, і мноства людзей, якія мелі дапамогу ў межах праграм і праектаў НДА, засталіся сам-насам з бядой і са сваімі праблемамі. Чыноўнікі па інерцыі спадзяюцца, што перанакіруюць замежную гуманітарную дапамогу на дзяржаўныя структуры і створаныя імі псеўдаграмадскія арганізацыі. Але гэта атрымаецца толькі ў невялікім аб’ёме. Таму сацыяльныя праблемы ў грамадстве будуць толькі абвастрацца. Ну і дадамо да гэтага масавую рэлакацыю за мяжу аграмаднай колькасці разумных і актыўных людзей, якія ініцыявалі ў Беларусі мноства важных праектаў, заангажоўвалі ў іх рэалізацыю мноства валанцёраў і гэтак далей. Калі адны грошы замяніць іншымі — напрыклад расійскімі — можна, то замяніць гэтых людзей проста немагчыма.
— Як гарадзенцы адрэагавалі на ваша закрыццё? Ці выказвалі падтрымку?
— Так, і мы атрымліваем гэтыя словы падтрымкі ледзь не штодня, бо трымаем шчыльны кантакт з удзельнікамі розных нашых праграм і тымі, хто дапамагаў нам іх рэалізоўваць. Гэта натхняе і дапамагае жыць і рухацца далей.
— Наколькі я разумею, вы, нягледзячы на ліквідацыю, спыняць дзейнасць не збіраецеся. Як яна будзе выглядаць цяпер?
— Па зразумелых прычынах дэталяў тут не будзе. Будуць дэкларацыі. Мы будзем працягваць сваю працу: анлайн, праз іншыя арганізацыі, праз арганізацыю мерапрыемстваў для беларусаў за межамі краіны. Як бы цяжка ні было, пакуль ёсць хоць якая прастора для працы, мы будзем ёй карыстацца, каб нашая краіна не ператварылася цалкам у якое-небудзь Прыднястроўе.
— Якія ў вас наогул планы на будучыню, якой вы яе бачыце, чаго чакаеце, на што спадзеяцеся?
— Тут таксама не буду ўсё агучваць. Скажу толькі, што думаем пра стварэнне новай міжнароднай арганізацыі, якая будзе працаваць не толькі для Беларусі, але і для развіцця грамадзянскай супольнасці ў краінах Усходняга Партнёрства, а можа і крыху шырэй (усміхаецца — заўв. Reform.by).
Мы не чакаем хуткіх перамен. Рэжым зараз заціскае ўсе магчымыя гайкі і спадзяецца знішчыць усё жывое. Ён мае сілу, але за намі праўда і розум. Таму будзем працягваць рабіць усё, што можам. У тым ліку — і за тых, хто прама зараз за кратамі.
* * *
Понравился материал? Обсуди его в комментах сообщества Reform.by в Facebook!
* * *