«У гісторыі Лізы сышлося шмат усяго»: дзеячы культуры — пра Марш супраць гвалту і хэштэг хопіцьгвалціць

Марш супраць гвалту ў памяць аб беларусцы Лізе ў Варшаве стаў на гэтым тыдні адной cа знакавых падзей. На акцыю салідарнасці прыйшлі сотні людзей — сярод якіх былі палітыкі, акторы, мастакі, журналісты, святары, студэнты… Плакаты людзі неслі на трох мовах — беларускай, польскай і ўкраінскай. На мітынгу прысутнічала і даволі мужчын.

Reform.by палічыў важным яшчэ раз не прайсці міма падзеі, якая прыцягнула ўвагу да трагічнай смерці Лізы, а гэтаксама праблемы гвалту ў дачыненні жанчын, што існуе ў многіх краінах, і востра адгукаецца ў беларускай супольнасці — згвалтаванне і забойства Лізы справакавала кампанію хопіцьгвалціць —  пад вышэйзгаданым хэштэгам у сацсетках беларускі і беларусы распавялі пра свой асабісты досвед сутыкнення з ім. Кампанія не спыняецца.

Чым важны Марш супраць гвалту? Чаму хэштэг хопіцьгвалціць выклікаў такі рэзананс? І што можна зрабіць, каб спыніць гвалт? Падзяліцца сваімі меркаваннямі з Reform.by пагадзіліся фотаграфы Юлія Лейдзік і Яўген Канаплёў, актрыса Крысціна Дробыш, якія палічылі для сябе важным прыйсці на марш салідарнасці.

Юлія Лейдзік: «В этом крике было столько всего»

—  Марш — это было очень важное событие. То, что произошло с Лизой — об этом нельзя молчать.

Во время марша я находилась в потоке большого количества людей, и слышала очень много разных историй. Очень многие столкнулись с жестокостью в своей жизни — так не должно быть. В глазах людей, которые пришли на марш, было очень много боли.

Люди рассказывали истории и обнимались — и старались разделить эту боль. А когда поднялся крик  — это была минута крика от художницы-акционистки Яны Шостак, которую поддержали все, кто пришел — у меня брызнули слезы из глаз. Кричать я не могла, но то, как люди кричали… — в этом крике было столько всего.

Лиза не смогла кричать. Я не могу представить каково это — когда ты хочешь закричать, но не можешь. И вот на марше люди закричали — и это было из самого сердца. Я видела, что также кричали и мужчины.

Мне кажется, что благодаря этому совместному крику нам всем стало легче. И на марше произошло что-то очень важное. Мы не должны молчать, мы должны говорить о насилии.

Я давно отказываюсь ездить в такси. Мне страшно. Я боюсь оставаться с незнакомым мужчиной один на один в замкнутом пространстве. Мне кажется, страх быть изнасилованной человеком, который просто сильнее тебя — присутствует у женщин где-то в подсознании. Потому что мы много раз слышали эти истории  — про изнасилованных подруг, знакомых, родственниц.,.

Я думала после о том, какое наказание может быть людям, которые совершают изнасилование. Мне кажется — самое жестокое, вплоть до кастрации, чтобы человек на уровне рефлекса стал понимать, что такие вещи недопустимы. Сегодня насилие — особенно в отношении женщин — действие, которое сходит с рук, допускается. Дискуссии, которые поднялись в сети, показывают, что мужчины не хотят брать на себя ответственность за насилие.

В истории Лизы сошлось много всего — думаю, что теперь для многих стало понятно о чем говорят феминистки. Услышьте голоса женщин!

Я также в этом контексте вспоминала и эти бесконечные речи Лукашенко про то, что женщина ничего не может, не имеет право управлять, вести за собой. Это отношение: женщина — никто и ничто, ее дело рожать детей и варить борщ — проецируется на общество, и потом мы слышим комментарии вроде: «Лиза сама виновата — нечего было по ночам ходить». Понимаю, что трагедия Лизы могла произойти в любой стране, но реакция на то, что произошло — комментарии и обсуждения в соцсетях говорят о том, что насилия в отношении женщин в нашем обществе — распространенная практика. Это не допустимо — это нужно менять.

Еще я хочу поддержать всех людей, которые стали публично рассказывать о своих случаях столкновения с насилием — нужно быть очень смелым, чтобы сделать это.

Яўген Канаплёў: «В нашем мире по-прежнему правит сила»

— Я пошел на Марш, потому что меня впечатлила история Лизы, и чтобы поддержать Юлю. Я видел как она переживала. Что поразило в истории Лизы — девушка бежала из Беларуси — по сути, от насилия. И в Польше с ней случилась такая беда — она вновь с ним столкнулась. То есть, в случае ее смерти это не только больно, но и страшно.

Когда я пришел на митинг и попал в его центр,  — я ощутил такой сгусток энергии — что у меня полились слезы. Я подумал, как это важно. Не молчать, говорить, заявлять — мы же люди, нельзя допускать, чтобы насилие становилось нормой. Важно не быть безразличным.

Вокруг этой истории —  много разговоров. Были люди, которые говорили, мол, а зачем она ходила поздно ночью, сама виновата. Честно говоря, мы этого уже наслушались. Я считаю, что любому человеку должно быть безопасно в городе, в каком-то месте в любое время суток.

Меня затронуло в этой истории и то, что у преступления были свидетели. Как это объяснить, что они не вызвали полицию? Я читал то, что говорили свидетельницы, и возник вопрос — почему они подумали, что это что-то несерьезное?

Я вижу в истории Лизы неутешительный факт — в нашем мире по-прежнему правит сила. Кто сильнее — тот и прав. Юля говорит, что за изнасилование должна быть суровая кара. Получается, что человек не будет совершать плохое только под страхом наказания. Хотелось бы, чтобы он перестал совершать преступление по другим причинам. Чтобы им двигало другое. Про это я в последнее время думаю.

Крысціна Дробыш: «Страшна і прыкра, што ў нас такая колькасць людзей у «белым паліто»

На Маршы ў мяне ўзнікла адчуванне, што тут сабраліся людзі, якім было пра што памаўчаць. Я была ўражана і колькасцю людзей, і тым, што туды прыйшлі не грамадзяне нейкіх краінаў, уладальнікі пашпартоў, а людзі, якім баліць.

У трагедыі Лізы для мяне сышліся такія фатальныя паказчыкі: Ліза — беларуска, падазраваны — паляк, хлопец Лізы — украінец. Тры нацыі сышліся ў адной трагедыі, дзе, па-сутнасці, нацыянальнасць не грае аніякай ролі. Гэта сітуацыя магла адбыцца ў любой краіне, але вось тут яно так сышлося. У нейкі момант у нас былі непаразуменні, непрыманне, але падчас Маршу ўсё гэта было не важна. Бо тут мы сабраліся па іншае.

Памятую, як на мітынгу я спрабавала пралезці праз натоўп, каб знайсці знаёмую фатографку — і не ведала на якой мове выбачацца. Бо на Марш прыйшлі і беларускі, і ўкраінкі, і полькі. І вельмі класна, што жанчыны-арганізатаркі, уся фемсупольнасць, была з трох краін. Тры мовы гучалі ў прамовах. Мне вельмі шкада, што менавіта трагічны момант паяднаў, сцёр нейкія межы, але гэта адбылося, і гэта было для мяне вельмі моцна.

Гэтаксама мяне ўразіў сам факт таго, што табе прадаставілі бяспечнае месца, каб выказацца пра небяспеку, як бы дзіўна гэта не гучала. У нашай краіне гэта было б немагчыма — выйсці на вуліцу супраць гвалту. Усіх удзельнікаў тут жа павязалі б. Падчас Маршу мне хацелася падыйсці да паліцыі і сказаць: «Дзякуй за тое, што не хочаце нас забіць проста цяпер».

Важна, што згвалтаванне і забойства Лізы запусцілі паўнавартасны працэс — калі з прыватнага выпадку мы пачалі выходзіць да глабальныя праблемы паразумення ўвогуле — стаўленне грамадства да гвалту. Я чытала каментары пад пастамі з хэштэгам хопіцьгвалціць і гэта быў суцэльны жах! Прычым я ведаю тых людзей, хто пісаў каментары — ламаліся ўсе шаблоны ў дачыненні да маіх знаёмых! Я зразумела, што ў нас не хапае сэксуальнай адукацыі, адукацыі — што такое булінг, кожнага віда гвалту. Здаецца, гвалт — гэта слова з усяго пяці літар, але за ім хаваецца безліч абсалютна розных сэнсаў. У людзей няма разумення што гэта такое.

Колькі мы ведаем гісторый пра хатні гвалт. І колькі раз жанчынам у Беларусі даводзілася чуць ад міліцыі: «Калі заб’юць — прыходзьце! А так — мы не можам дапамагчы». То-бок у людзей няма разумення, эмпатыі, псіхалагічнага тлумачэння чаму так адбываецца. Я сутыкнулася з тым, што людзі страшэнна абясцэньваюць боль іншых людзей. Так калі вы не разумеце — прайдзіце міма, калі вы хочаце асудзіць — не трэба проста гэтага рабіць.

Я асабіста толькі заікнулся, што сутыкнулася з гвалтам. У мяне няма такіх словаў, каб патлумачыць чаго гэта варта — прайсці падобную сітуацыю, усе ейныя наступствы, якія ты проста ніколі не зможаш выправіць, а можаш проста навучыцца з гэтым жыць. І ў мяне адчуванне, што людзі і на 5 % ад гэтага не разумеюць. А жанчын, якія так ці інакш сутыкаліся з гвалтам, іх проста безліч! І гэты хэштэг — паказаў гэта.

Як бы прызнанні беларусак і беларусаў не называлі бяссэнсоўнымі, але я чула, як некалькі людзей з майго атачэння казалі: мы былі проста ў шоку, калі высветлілася колькі жанчын і мужчын пацяперпілі ў сваім жыцці ад жорсткасці. Колькі я асабіста пабачыла гісторый знаёмых людзей пад гэтым хэштэгам. І мне здаецца, што кампанія, якая развярнулася ў сеціве, можа выклікаць у разумных людзей пэўныя працэсы ў галаве — калі можна пераглядзець стаўленне да тэмы.

На сёння ў нас няма аніякай дзяржаўнай сістэмы, каб дапамагчы пацярпелым у складанай сітуацыі. Легальныя незалежныя ініцыятывы, якія маглі б напоўніцу існаваць унутры краіны, ліквідаваны. Ды і за мяжой, калі робіцца нейкі рэсурс, а яго праз нейкі час прызнаюць экстрэмісцкім — складана прасоўвацца ў гэтым кірунку. Мы па гэтым пытанні ў сярэднявеччы, калі шчыра! І тое, што з’явілася гэта кампанія, спантана, у адказ на гісторыю Лізы людзі пачалі гаварыць — гэта невялікая, але перамога ў нашым выпадку. І асабліва цэнна тое, што пасты пачалі пісаць і мужчыны — я рабіў вось так і не ведаў, што гэта дрэнна. Маўляў, цяпер я разумею, што не меў рацыі. Гэта проста найцэннейшае, што можна было прачытаць.

Чаму такая рэакцыя на чужы боль? Таму што нас так выхоўвалі. «Не лезь — разбяруцца самі». «Ты не маеш права ўлазіць. Потым нажывеш сабе непрыемнасці — і будзеш сама вінаватая». Я была сведкай у дзяцінстве, калі білі дзяўчынку, і мне казалі: «Гэта іхняя справа». Тут можна назіраць такія глабальныя працэсы ў прынцыпе. Быць падалей ад чужой бяды. Колькі людзей за апошнія пяць гадоў даведаліся што такое эмпатыя? Што гэта слова азначае? Прасцей збегчы ад чужых праблем, чым падтрымаць.

Увогуле, патлумачыць псіхалагічныя працэсы, якія адбываюцца з табой, псіхалагічныя працэсы іншых — нас таксама гэтаму не вучылі. Але як дапамагчы чалавеку, як падтрымаць блізкага — гэта навука. І трэба ёй вучыцца — пачынаць з сябе, з сям’і. Адукоўвацца.

Мне так страшна і прыкра ад таго, што ў нас такая вялікая колькасць людзей у «белым паліто», якія ўмеюць выдатна асуджаць замест таго, каб дапамагаць. Але ж на іх фоне асабліва цэнныя тыя, хто можы табе напісаць, сказаць: «Мы — разам».

Падпісвайцеся на культурныя навіны Reform.by у Telegram