Сёння 140 гадоў з дня нараджэння драматурга і пачынальніка жанру турэмнай літаратуры Францішка Аляхновіча

9 сакавіка 1883 года ў Вільні нарадзіўся Францішак Аляхновіч – загадчык рэпэртуару Беларускага Дзяржаўнага тэатра ў часы БНР, беларускі драматург, тэатральны дзеяч, журналіст, вязень ГУЛАГ.

Пашукалі адметныя факты яго творчай біяграфіі.

Аўтар аднаго з першых твораў сусветнай літаратуры, які апісвае жыццё ў сталінскім лагеры

Дакументальная аповесць «У кіпцюрах ГПУ» апісвае сталінскі лагер з погляду арыштанта. Герой аповесці, апублікаванай у 1934 годзе, — даверлівы беларус, які вярнуўся на радзіму з наіўным спадзяваннем, што ў Беларускай ССР ён рэалізуе свае мары ў беларускім тэатры.

Дарэчы, менавіта таму беларуская прэмія за найлепшы твор, напісаны ў зняволенні (заснаваная ў 2013 годзе Беларускім ПЭН-цэнтрам сумесна з Радыё Свабода), носіць імя Францішка Аляхновіча. Цяпер за кратамі 11 лаўрэатаў гэтай прэміі: Ігар Аліневіч, Аляксандр Фядута, Павал Севярынец, Зміцер Дашкевіч, Алесь Бяляцкі, Мікола Дзядок, Алесь Пушкін, Андрэй Аляксандраў, Максім Знак, Мікола Папека, Андрэй Скурко.

Любіў тэатр да такой ступені, што не скончыў гімназію

Сістэмную агульную адукацыю (за хранічную непаспяховасць ён быў выключаны з 5 класа Віленскай гімназіі, таксама няўдала скончыў навучанне ў Віленскай хіміка-тэхнічнай школе) малады Аляхновіч не атрымаў, бо, як пісаў пазней: «Быўшы гімназістам, я любіў заглядваць у кірмашовыя буды, дзівіцца на „жанчыну без тулава“, хадзіць у паноптыкум васковых фігураў»​.

Францішак пераехаў у Польшчу і год быў вольным слухачом на гісторыка-літаратурным факультэце Кракаўскага ўніверсітэта праз адсутнасць у школе набору на 1903/04 год. Увосень 1904 года паступае ў Драматычную школу пры Музычным таварыстве ў Варшаве, якую скончыў у 1907 годзе. Год папрацаваўшы акцёрам аднаго з польскіх вандроўных тэатраў, вяртаецца назад у Вільню.

У 1910 годзе Францішак Аляхновіч разам з Ігнатам Буйніцкім і Аляксандрам Бурбісам рэжысуе пастаноўку перакладзенай з украінскай мовы на беларускую аднаактавай п’есы М. Крапіўніцкага «Па рэвізіі», адначасова выконваючы і ролю акцёра. Гэта быў першы беларускамоўны спэктакль у Вільні.

Пасля Аляхновіч мэтанакіравана піша творы, якія б спрыялі ўздыму нацыянальнай самасвядомасці — «Бутрым Няміра», «Базылішка», «У лясным гушчары», «Кветка-папараць», а таксама рэвалюцыйны твор «Калісь».

3 ліпеня 1918 года пастановай Народнага Сакратарыята БНР прызначаны загадчыкам рэпэртуару Беларускага Дзяржаўнага Тэатру.

У 1919-1920 гадах працуе дырэктарам і галоўным рэжысёрам менскага «Беларускага тэатра».

Аляхновіч застаўся ў гісторыі беларускага тэатра як стваральнік гарадской драматургіі, пачынальнік айчыннага тэатразнаўства і кабарэ, як адзін з самых яркіх артыстаў і рэжысёраў свайго часу.

Францішка Аляхновіча абмянялі на Браніслава Тарашкевіча

У 1926 годзе Францішак Аляхновіч нелегальна перайшоў мяжу з БССР, аднак хутка быў арыштаваны і сасланы на 10 год на Салавецкія астравы. У 1933-м быў абменены ўладамі на заходнебеларускага палітвязня Браніслава Тарашкевіча, якога прысудзілі да вялікага турэмнага тэрміну польскія ўлады.

Аляхновіч вярнуўся ў Вільню, выступаў у польскай газеце «Слова» з артыкуламі аб беларускім тэатры і драматургіі.

А абменяны Браніслаў Тарашкевіч чакана паўтарыў лёс нацыянальнай інтэлігенцыі: яго расстралялі ў 1937 годзе (паводле іншай версіі – загінуў падчас дзевяці месяцаў катаванняў у турме).

Памёр пры загадкавых абставінах

У сакавіку 1944 году Аляхновіча застрэлілі ва ўласнай кватэры ў Вільні. Да гэтага часу невядома, хто забіў вядомага драматурга і пісьменніка.

Падпісвайцеся на культурныя навіны Reform.by у Telegram