Сцэна са спектакля "Сарматыя". Фота: Reform.by
Апошнім паказам беларускага тэатральнага фестывалю INEX FEST, што цягам гэтага лета праходзіў ў Варшаве, стаў музычны монаспектакль «Сарматыя» паводле аднайменнай паэмы Марыі Мартысевіч.
«Сарматыя» — твор, які ад пачатку стаў жыць сваім жыццём. Паэма Марыі Мартысевіч была выдадзена ў 2018 годзе, як сведчыць аўтарка, нечакана для яе. Марыя публікавала ў Фэйсбуку вершаваныя лісты, якія яе лірычная гераіня пісала на сваю радзіму з краіны, якую называла Сарматыяй. Яна апісвае мясцовыя звычкі і прызнаецца ў каханні да аднаго сармата. Чытачы гэтых допісаў натхнілі аўтарку выдаць кнігу, якая з’явілася з дапамогай краўндфандынгу, а напрыканцы 2021 года рэжысёрка Паліна Дабравольская стала рыхтаваць да пастаноўкі ва Уроцлаве музычны монаспектакль паводле гэтай паэмы.
З гэтай прычыны з’явіўся польскі пераклад Багданы Задуры, што таксама быў выдадзены асобнай кнігай.
На кожным этапе гэтых пераўвасабленняў адкрываўся новы пласт, закладзены ў паэме ад самага пачатку, бо міфапаэтычная форма твора была напоўнена прыхаванымі сэнсамі і адкрытая бясконцым інтэрпрэтацыям.
Аднак цікава, што і беларусы, і палякі адчыталі ў вобразе міфалагічнай Сарматыі сваю радзіму.
Аднайменны музычны спектакль выконваецца адной актрысай — Палінай Дабравольскай. Яна пісала музыку да паэмы Марыі Мартысевіч амаль паўтары гады. Фрагмент народнай песні пра каханне, якая стала эпіграфам да паэмы Марыі Мартысевіч, Паліна спявае ў спектаклі некалькі разоў, зрабіўшы невялікі акцэнт на трагічным каханні, хоць паэма адназначна прачытваецца як фемінісцкая: тут шмат іроніі над падставовай, першабытнай маскуліннасцю. Паэтка тлумачыць гэты фемінізм як вымушаны і гістарычны — асаблівасці беларускага фемінізму завязаныя на метадычным вынішчэнні тутэйшых мужчын. «Прарэджванне мужчын побач з захаваннем жанчын — гэта нездаровая сітуацыя акупацыі, фемінізмам тут і не пахне. Проста жанчыны заступалі мужчын, калі іх не было. Як толькі мужчыны зноў з’яўляліся, нават кволенькія і ніякія, яны зноў бралі кіраванне«, — расказвае Марыя ў адным з інтэрв’ю.
Аднак хлёсткія словы, брутальныя вобразы, красамоўныя касцюмы і рэзкая эмацыйная мова цела актрысы разрываюць рамкі гісторыі пра каханне.
Выразным візуальным акцэнтам спектакля з’яўляюцца касцюмы беларускай дызайнеркі Анастасіі Рабавай. Рэжысёрка Паліна Дабравольская выкупіла яе калекцыю для свайго паказу, для яе гэтыя белыя сукенкі — і спроба няўдалага пераўвасаблення галоўнай гераіні ў сарматку, і клетка, у якую яна добраахвотна ўлазіць і з якой выбіраецца незадоўга да сваёй гібелі.
Частка візуальнага аповеду адбываецца на трох вялікіх экранах, на якіх дэманструецца відэа, зробленае Палінай Дабравольскай, і анімацыя, ствараная Юліяй Рудніцкай паводле ўласных ілюстрацый да беларускага выдання паэмы «Сарматыя». І тут, у адрозненне ад тэксту паэмы, каханак-сармат з’яўляецца перад нашымі вачыма, у тым ліку ў выглядзе сокала.
Надзвычай важным чыннікам спектакля сталася знішчэнне межаў паміж дзеяй і гледачом — актрыса рухалася на падмостках, што былі выбудаваны на сцэне, а гледачы размяшчаліся побач, маглі ўступаць з актрысай у камунікацыю і назіраць кожны фрагмент спектакля як улучаныя ў яго сведкі.
Падпісвайцеся на культурныя навіны Reform.by у Telegram