«Мой унутраны монстр кажа мне, што трэба часцей гуляць па лесе»: мастачка Марыя Гвардзейцава — пра містычную выставу ў Музеі Вольнай Беларусі

Культура
Марыя Гвардзейцава. Фота прадастаўлена аўтаркай.

Марыя Гвардзейцава, беларуская мастачка, якая жыве і працуе ў Лондане, адкрыла персанальную экспазіцыю ў варшаўскім Музеі Вольнай Беларусі. Выстава «The Adoration of Mystic Goat. The Fall» («Пакаленне містычнай казе. Падзенне») распавядае пра ідэнтычнасць, памяць і міфалогію. Аўтарка стварае алтар ідэнтычнасці, што спалучае асабістую памяць з гістарычнымі сімваламі.

Марыя Гвардзейцава нарадзілася ў Мінску, цяпер жыве і працуе ў Лондане. У сваіх шматслойных творах, якія парушаюць межы паміж рэальнасцю і міфалогіяй, мастачка звяртаецца да тэмаў страты, болю, гендару і складанасцей самавызначэння.

«Мой унутраны монстр кажа мне, што трэба часцей гуляць па лесе»: мастачка Марыя Гвардзейцава - пра містычную выставу ў Музеі Вольнай Беларусі
Фрагмент экспазіцыі выставы Марыі Гвардзейцавай «The Adoration of Mystic Goat. The Fall». Фота: Ганна Шот.

— Як нарадзілася ідэя вашага праекта і як вы знайшлі такую нечаканую форму, каб распавесці пра свае ідэнтычнасці?

— Так, гэты праект пра мае ідэнтычнасці і пра даследаванне сябе ў межах і па-за межамі розных ідэнтычнасцей.

У яго цэнтры — невялікі відэаперформанс з казой. Чаму з казой?

Калі я думаю пра сваю беларускую ідэнтычнасць, мне ў галаву прыходзяць два вобразы… А калі вобраз прыходзіць, ты ўжо нічога з гэтым не можаш зрабіць. Яго ўжо не пазбыцца.

Першы вобраз — гэта агеньчыкі на балоце, яны даволі прывідныя, таму трэба рабіць пэўныя намаганні дзеля таго, каб да іх дайсці.

Другі вобраз, які з’яўляецца ў мяне ў галаве, — вобраз казы, і казы каляднай.

Ёсць такі вершык, які спяваецца падчас калядавання: «Го-го-го каза, го-го шэрая, ой каза ўпала, трэба даць казе сала, на правы ражок — піражок, на левы ражок — сала шматок». І вось калі я думаю пра сваю беларускую ідэнтычнасць, я разумею, што яе можна ўявіць праз вобраз казы, якая ўпала. Яна вельмі вітальная, у ёй шмат жыцця, але яна ляжыць, яна ўпала. І трэба зрабіць шмат намаганняў дзеля таго, каб яна паднялася. Таму ў цэнтры майго праекта — відэаперформанс з фрагментам каляднага рытуалу.

«Мой унутраны монстр кажа мне, што трэба часцей гуляць па лесе»: мастачка Марыя Гвардзейцава - пра містычную выставу ў Музеі Вольнай Беларусі
Фрагмент экспазіцыі выставы Марыі Гвардзейцавай «The Adoration of Mystic Goat. The Fall». Фота: Ганна Шот.

— Чаму вы выбралі такую незвычайную форму прэзентацыі — вокны-люстэркі?

— Так, у сваім праекце я выкарыстала вельмі старыя вокны, у якія ўставіла люстэркі, частка з іх — вінтажныя. Такім чынам у мяне з’явілася магчымасць разважаць пра тэму выставы ў тэрмінах люстэркавага мышлення. У людзей ёсць адметная асаблівасць памяці: яны запамінаюць вобразамі, своеасаблівымі адлюстраваннямі нібы ў люстэрку. І пра нас саміх мы найлепш памятаем тое, што захавалася на здымках.

У гэтым праекце я выкарыстоўваю шмат архіўных здымкаў.

«Мой унутраны монстр кажа мне, што трэба часцей гуляць па лесе»: мастачка Марыя Гвардзейцава - пра містычную выставу ў Музеі Вольнай Беларусі
Фрагмент экспазіцыі выставы Марыі Гвардзейцавай «The Adoration of Mystic Goat. The Fall». Фота: Ганна Шот.

— Чаму на выставе восем вокнаў?

— Я пачала з вялікай васьмёркі сацыяльных ідэнтычнасцей: узросту, полу, расы, здольнасці, класа, нацыянальнасці, рэлігіі і сексуальнай арыентацыі. Аднак у працэсе працы ўсё змянілася.

Напрыклад, можна выказацца на тэму сваёй расы, аднак наўрад ці я магу нешта новае сказаць, бо нарадзілася з прывілеяванай у гэтым сусвеце скурай белага чалавека.

Насамрэч мне больш важная ідэнтычнасць майго ўнутранага монстра — маёй адзіноты, і мой монстр кажа мне, што мне трэба часцей гуляць па лесе.

Аказалася важным выказацца на тэму майго мужчынскага роду і майго жаночага роду. Я натхнілася Генцкім алтаром, па абодвух баках якога размешчаны сцэны з Адамам і Евай. На маёй выставе самае правае і самае левае вокны прысвечаны роду бабулі і роду дзядулі.

На самым правым люстэрку, дзе бабулін род, я размясціла фотаздымак з майго першага святкавання Новага году. Мне падаецца, што працэс сталення — гэта пра тое, каб забіць свайго ўнутранага Дзеда Мароза. Таму мне было так цікава адлюстраваць сваю першую ёлку.

«Мой унутраны монстр кажа мне, што трэба часцей гуляць па лесе»: мастачка Марыя Гвардзейцава - пра містычную выставу ў Музеі Вольнай Беларусі
Фрагмент экспазіцыі выставы Марыі Гвардзейцавай «The Adoration of Mystic Goat. The Fall». Фота: Ганна Шот.

Яшчэ адно люстэрка — пра мае стасункі з рэлігіяй. Я была хрышчаная ў праваслаўе, калі мне было чатыры ці пяць гадоў, і памятаю той хрост. Доўгі час была практыкуючай верніцай, але калі пачалася вайна, я ўбачыла відэа, на якім праваслаўны святар асвячае танкі. Тады вырашыла, што практыкаваць больш не буду. У гэтай працы я выкарыстоўваю тонкі латэкс, на якім ёсць друк маёй скуры, ім я закрываю люстэрка. Таксама я адшукала маленькіх вінтажных салдацікаў і маленькі дзіцячы танк.

«Мой унутраны монстр кажа мне, што трэба часцей гуляць па лесе»: мастачка Марыя Гвардзейцава - пра містычную выставу ў Музеі Вольнай Беларусі
Фрагмент экспазіцыі выставы Марыі Гвардзейцавай «The Adoration of Mystic Goat. The Fall». Фота: reform.news.

Таксама тут ёсць маленькія іншапланецяне. Так атрымалася, што калі мне было гадоў пяць ці шэсць, мы бачылі неапазнаную лятаючую талерку. Мая дзесяцігадовая дачка распавяла, што гэтыя фігуркі называюцца сірэнагаловыя і яны забіраюць людзей у рабства — паводле сюжэту мульціка. І я падумала, што гэта цікавая і смешная гісторыя, і добра, што я выпадкова знайшла гэтыя фігуркі. Бо ўсё аказалася звязаным.

У трох іншых вокнах — мае асабістыя фотаздымкі Мінска. Другі слой тут — таксама люстэрка. Калі падысці бліжэй, ён спрацуе.

Я не магу ездзіць у Мінск, таму адзіная магчымасць гуляць па горадзе — гэта вандраваць па ім у сваёй памяці. Таму я і выкарыстала марлю, матэрыял, падобны да прывідаў у маёй галаве.

На здымках — Парк Горкага, парк Марата Казея і від з акна музея Янкі Брыля.

Наступнае акно — аповед пра маю гендарную ідэнтычнасць. Тут таксама латэкснай шторка з прынтам маёй скуры. Я размясціла свой фотаздымак у малым узросце, на ім я каштую свае першыя суніцы. Важны аспект маёй памяці, таму што мне здаецца, што мая жаночая ідэнтычнасць — яна пра задавальненне. А першае задавальненне, якое я памятаю, было звязана з гэтымі суніцамі.

Таксама тут ёсць маленькі здымак, на якім мне 4 гады. Здымак важны для мяне, бо ў той момант на мяне глядзяць два мае першыя прыхільнікі. Тады я першы раз адчула, што я дзяўчынка.

«Мой унутраны монстр кажа мне, што трэба часцей гуляць па лесе»: мастачка Марыя Гвардзейцава - пра містычную выставу ў Музеі Вольнай Беларусі
Фрагмент экспазіцыі выставы Марыі Гвардзейцавай «The Adoration of Mystic Goat. The Fall». Фота: Ганна Шот.

Мяне выхоўвалі дастаткова традыцыйна, і мне было важна адлюстраваць гэта праз рэчы, звязаныя з ручной працай. Тут ёсць карункі фрывалітэ і розныя прадметы для пляцення, якія нагадваюць пра маю першую прафесію каруначніцы.

Я размясціла ў гэтым акне засушаную жабку. Я працавала з вобразамі розных казак, і адзіная казка, дзе я знайшла згадку пра развод — казка пра Васілісу, якая ператвараецца ў жабку. І калі пасля ўсіх выпрабаванняў яна зноў становіцца жабкай, яна сыходзіць ад Івана Царэвіча, а ў маёй інтэрпрэтацыі — яна з ім разводзіцца.

— На выставе шмат цікавых і загадкавых аб’ектаў, аднак каб гледачу гэта ўсё зразумець, яму трэба прачытаць тлумачэнні… Як гэта лакуна будзе запаўняцца паміж словам і вобразам, паміж ведамі і асэнсаваннем таго, што тут паказана? То-бок гледачы будуць бачыць проста загадкавыя аб’екты ці іх таямніца будзе раскрытая?

— Чаму я выкарыстоўвала люстэркі? Мы цяпер знаходзімся ў перыядзе метамадэрнізму, таму мая роля як мастачкі заканчваецца там, дзе глядач пачынае глядзець на гэтыя творы. У гэтым была мая задумка: выкарыстоўваць люстэркі, каб гледачы, разглядаючы творы, маглі бачыць сябе.

Апісанне будзе, але зусім невялікае.

— Вы не будзеце раскрываць да канца ўсе сюжэты ў тым ліку і таму, што звяртаецеся да архетыпічных вобразаў.

— Канешне: каза, акно, жаночы і мужчынскі род, салдаты…

«Мой унутраны монстр кажа мне, што трэба часцей гуляць па лесе»: мастачка Марыя Гвардзейцава - пра містычную выставу ў Музеі Вольнай Беларусі
Фрагмент экспазіцыі выставы Марыі Гвардзейцавай «The Adoration of Mystic Goat. The Fall». Фота: Ганна Шот.

— Вы адмовіліся ад беларускага грамадзянства ў 2022 годзе… Аднак адмовіўшыся ад дзяржавы, вы не адмовіліся ад краіны… Ці ваша ідэнтычнасць нейкім чынам змянілася пасля таго, як вы сабралі ўсе патрэбныя дакументы і перасталі быць грамадзянкай Беларусі?

— Мне падаецца, што грамадзянства і ідэнтычнасць не перасякаюцца. Для мяне было важна рэалізаваць палітычнае рашэнне — не мець беларускае грамадзянства. Але на гэтым не скончылася мая беларуская ідэнтычнасць. Цяжка падтрымліваць ідэнтычнасць без магчымасці прыехаць, без магчымасці бачыць тыя мясціны, у якіх я вырасла. Але я раблю шмат рэчаў для таго, каб падтрымаць яе.

— З якім настроем вы рабілі свой праект у музеі? З усведамленнем таго, што вы няхутка прыедзеце ў Беларусь, ці ўсё ж нейкая вера застаецца? Што вам трэба, каб падтрымліваць духоўную сувязь з радзімай?

— Мы ўсе цяпер жывём у адкрытым сцэнары, асабліва пасля выбараў у ЗША. Аднак вы бачыце, што каза жывая.

Ідэнтычнасць — гэта працэс, яна мяняецца. Я вечная эмігрантка і ніколі не буду нідзе сваёй. Я жыла ў многіх краінах — у ЗША, у Латвіі, на Мальце, ва Украіне. І ўсюды была не свая. І мне абсалютна нармалёва з гэтым жыць. Унутры нас ёсць вельмі шмат розных ідэнтычнасцей, і працэс змены ідэнтычнасці вельмі цікава даследаваць.

— Добра, а каб каза паднялася, што ёй там трэба на рогі прычапіць?

— Сала шматок і піражок.

— Каза з’яўляецца для вас сімвалам Беларусі?

— Так.

— Што трэба нашай беларускай казе?

— Я магу сказаць, што я раблю для падтрымання маёй казы. У Лондане ёсць цудоўная Скарынаўская бібліятэка, у якой ладзіцца шмат імпрэзаў. Мне да яе паўтары гадзіны дарогі, але я езджу на гэтыя імпрэзы.

У мяне ёсць кола беларускіх сябровак, вельмі важнае для мяне. Я чытаю беларускія кнігі і слухаю дыскусіі, лекцыі і канферэнцыі. Вось, што раблю для таго, каб падымаць сваю казу.

— Што вам трэба для таго, каб сказаць: «Вось мой дом!», якія базавыя рэчы для адчування свайго дома?

— Хацелася б сказаць, што мой дом там, дзе я складаю свае чамаданы, але гэта не так. На дадзены момант мой дом — гэта Лондан, тое месца, дзе я жыву разам з маёй малодшай дачкой, дзе знаходзіцца мая студыя і мае сябры.

Мая сяброўка кажа, што для таго, каб мець адчуванне дома, трэба знайсці сваіх і пасля гэтага супакоіцца, бо ідэальных сітуацый не бывае ніколі. Сапраўды, вельмі важна мець сваё кола, сваіх сяброў — людзей, падобных да цябе па духу.

— Ну і апошняе пытанне: дзе вы ўзялі такія прыгожыя старыя рамы?

— Канешне, я хацела набыць беларускія рамы, але, на жаль, не атрымалася. Гэты праект я рабіла ў Латвіі, таму рамы ўзятыя са старога дома ў Латгаліі, якога ўжо няма. Ім больш за сто гадоў, і для мяне важна, што гэты дом стаяў не вельмі далёка ад Беларусі.

Падпісвайцеся на культурныя навіны Reform.news у Telegram

Если вы нашли ошибку, пожалуйста, выделите фрагмент текста и нажмите Ctrl+Enter.

🔥 Поддержите Reform.news донатом!
REFORM.news (ранее REFORM.by)
Добавить комментарий

Внимание, премодерация. Если вы в Беларуси, не оставляйте комментарий без включенного VPN.

Последние новости




Сообщить об опечатке

Текст, который будет отправлен нашим редакторам: