Ігар Кулей і Сяргей Падсасонны пра «Белсат»: Нікому не прыйшло да галавы, што прызначэнне Коўшык – гэта наўпроставы канфлікт інтарэсаў

Былыя супрацоўнікі «Белсата» Ігар Кулей і Сяргей Падсасонны распавялі журналісту Reform.news Аляксандру Атрошчанкаву пра прычыны свайго сыходу з тэлеканала, канфлікт інтарэсаў і падзеі, якія папярэднічалі іх звальненню. Мы таксама задалі некалькі ўдакладняльных пытанняў галоўнаму дарадцу Святланы Ціханоўскай Франаку Вячорку і кіраўніцы беларускай рэдакцыі «Белсата» Аліне Коўшык. Гэта доўгі і складаны тэкст. Вам спатрэбіцца шмат часу, каб разабрацца ў сітуацыі.

Ад галоўнага рэдактара:

Гэтае інтэрв’ю Аляксандр Атрошчанкаў запісаў з былымі журналістамі «Белсата» Ігарам Кулеем і Сяргеем Падсасонным больш за месяц таму. Прызнаюся, у мяне былі сумневы, ці варта яго публікаваць. І не толькі таму, што гэтая гісторыя выставіць у непрывабным святле высокапастаўленых польскіх палітыкаў і чыноўнікаў, прадстаўнікоў Офіса Святланы Ціханоўскай, членаў Аб’яднанага пераходнага кабінета. У нашай сітуацыі, мякка кажучы, гэта не дадасць устойлівасці рэдакцыі Reform.news.

Перш за ўсё я сумняваўся, таму што гэтым тэкстам мы ўмешваемся ў справы іншай рэдакцыі, нашых калег. Разумею, што мы пераходзім чырвоную рысу, выносячы смецце з хаты. Канфлікты здараюцца ўсюды, у любым калектыве, асабліва ў творчым. У такіх сітуацыях я звычайна хутчэй на баку медыяменеджараў, бо сам ведаю, наколькі па-рознаму журналісты і галоўны рэдактар бачаць працу рэдакцыі.

Але тут іншая сітуацыя. Я лічу, што мы ўсе сутыкнуліся з грубым умяшальніцтвам у базавыя прынцыпы журналісцкай прафесіі, і гэтую сітуацыю трэба разабраць: відавочнае ўмяшанне ў рэдакцыйную палітыку як з боку польскіх, так і беларускіх палітыкаў, праявы цэнзуры, ціск на журналістаў. Гэта ўвогуле вельмі небяспечная тэндэнцыя.

Пакуль мы працавалі над тэкстам, абставіны змяніліся. Спыненне амерыканскай падтрымкі можа паставіць пад пагрозу ўсю беларускую незалежную журналістыку, у тым ліку можа закрыцца і наш праект — і на гэтым фоне канфлікт на «Белсаце» выглядае ўжо не так маштабна. Ідуць гарачыя спрэчкі наконт таго, ці патрэбныя беларусам увогуле медыя. Гэтае інтэрв’ю, на маю думку, дадасць аргументаў на карысць таго, што грамадству неабходныя прафесійныя журналісты.

Фёдар Паўлючэнка

****

— Дзякуй, што пагадзіліся на размову.

Ігар Кулей: Ёсць адна прычына, чаму мы вырашылі  публічна распавесці пра тое, што адбывалася ў апошні год. Гэта не жаданне помсты ці разборак. У нашай журналісцкай працы не раз даводзілася ўзважваць: ці тое, што мы раскажам, прынясе больш грамадскай карысці, ці нанясе больш шкоды? Мы кіраваліся ўяўленнем пра тое, што нам вельмі не хапае інстытута рэпутацыі. Ва ўмовах, калі ў нас няма незалежных судоў, інстытут рэпутацыі — гэта вельмі істотная задача для незалежных СМІ. Для нашай праграмы «Тыдзень» на «Белсаце», якую мы вялі з Сяргеем, гэта была адна з прыярытэтных задачаў. А тое, чым мы сёння дзелімся — гэта працяг гэтай місіі. Гэта спадзеў на тое, што нашыя паплечнікі, якія прачытаюць гэтае інтэрв’ю, могуць пазбегнуць памылак, зробленых намі. А таксама ёсць спадзеў, што нашыя дзеянні хоць крышку ўстрымаюць палітыкаў ад недэмакратычных крокаў, для калегаў жа стануць пэўным знакам, каб не маўчаць.

— На працягу мінулага года мне цяжка было пазбавіцца адчування, што «Белсат» нішчаць мэтанакіравана. Ніводны калектыў не ў стане функцыянаваць, калі за год змяняюцца тры дырэктары, адбываюцца праблемы з фінансаваннем і непрагназаванай будучыняй. Што адбываецца, на ваш погляд?

Ігар Кулей: Ключавая прычына – гэта змена ўлады ў Польшчы. Перш за ўсё, памянялася ўлада на польскім тэлебачанні TVP.

— На TVP змяніліся людзі, але канал застаўся і працягвае вяшчанне…

Ігар Кулей: Розніца паміж намі ў тым, што TVP фінансуецца з польскага бюджэту, а «Белсат» і ўсё замежнае вяшчанне публічнага польскага тэлебачання, у якое таксама ўваходзіць «Белсат», фінансуецца Міністэрствам замежных справаў. Калі на пасаду кіраўніка МЗС прыйшоў Радаслаў Сікорскі, ён у першую чаргу разабраўся з усімі прыярытэтнымі справамі, а потым заняўся «Белсатам».

— Я размаўляў з дзясяткамі супрацоўнікаў «Белсата», але так і не зразумеў сутнасці прэтэнзій Сікорскага да канала.

Ігар Кулей: Я не хачу гадаць ці ўпадаць у канспіралогію. Некаторыя агучвалі версію, што гэта частка здзелкі па вызваленні Анджэя Пачобута і гульні з Лукашэнкам. Я асабіста ў гэтую версію не веру, але ведаю людзей, значна больш разумных і інфармаваных, чым я, якія кажуць, што гэта магчыма. Казалі таксама пра персанальную нелюбоў да Агнешкі Рамашэўскай… Гэта не сакрэт, усе ведаюць, што гэта так.

— Прабач, але ў гэтую версію ўжо мне цяжка паверыць. Я таксама шмат каго не люблю, з кім даводзіцца камунікаваць. Праблемы паміж міністрам замежных справаў вялікай краіны і кіраўніком тэлебачання вызваныя асабістай нелюбоўю… Гучыць надта па-дзіцячы…

Ігар Кулей: На жаль, часам так бывае. Любоў ці нелюбоў, але пазней сам Міхал Бранятоўскі (польскі журналіст, медыяменеджар, з 1979 года да абвяшчэння Ваеннага становішча працаваў на польскім тэлебачанні, з 1985 года карэспандэнт Reuters у Польшчы, з 1997 года – кіраўнік прадстаўніцтва Reuters у Расіі і краінах былога СССР, сёння – галоўны рэдактар TVP World. Сын Мечыслава Бранятоўскага – знанага дзеяча камуністычнай Польшчы, высокапасадовага супрацоўніка службы бяспекі ПНР – Reform.news) прызнаваў, што міністэрства замежных спраў хоча вычысціць усю каманду Рамашэўскай з «Белсата».

— Я звярнуў увагу на тое, што падчас прамовы на прэс-канферэнцыі ў польскім Сейме былая дырэктарка «Белсата» сказала, што сёння сітуацыя з фінансаваннем нават горшая, чым у папярэдні найгоршы перыяд, які быў у 2010-м. Бо тады міністрам замежных спраў таксама быў Радаслаў Сікорскі, і былі гульні з Лукашэнкам…

Сяргей Падсасонны: Я на «Белсаце» працаваў з першага дня яго заснавання. І кожны год на «Белсаце» пачынаўся з таго, што ў нас былі праблемы з фінансаваннем. Але Агнешка Рамашэўска ішла і дамагалася таго, каб гэтыя праблемы вырашаліся, фінансаванне выдзялялася, і канал быў выратаваны. Так было ўвесь час. Чаму гэтым разам адбылося тое, што адбылося, мы не ведаем. Можам гадаць, але гэта няўдзячная справа. Можна накіраваць запыт у міністэрства, але не думаю, што яны адкажуць. Максімум, што будзе ў гэтым адказе – мы нічога не змянілі, па нашых дакументах фінансаванне выдзяляецца на тым самым узроўні. Хадзілі самыя розныя чуткі аб прычынах гэтага рашэння, але, шчыра кажучы, праўды аб прычынах мы не ведаем. Усё, што мы скажам аб прычынах, гэта будзе пераказ чутак і нейкія спекуляцыі. Мы можам толькі казаць аб фактах, аб тым, што насамрэч адбылося.

Ігар Кулей: У мяне былі сустрэчы і з прадстаўнікамі МЗС, і з кіраўніцтвам TVP, і было вельмі смешна назіраць, як кожны спасылаўся на іншых: гэта не мы вырашаем, гэта вырашаюць на TVP, а на тэлевізіі казалі – гэта не мы, гэта ў Міністэрстве так вырашана.

Сяргей Падсасонны: Сапраўды, гэта сталася проста традыцыяй апошніх часоў: Аліна Коўшык кажа, што гэта Бранятоўскі прыняў рашенне аб звальненні Кулея з пасады кіраўніка навінаў, а Бранятоўскі кажа, што гэта Коўшык. Гэта пайшло зверху, але зараз гэта выглядае як на мемных карцінках у Інтэрнэце, калі кожны паказвае пальцам на іншага.

Ігар Кулей: Сяргей кажа аб сітуацыі з маім звальненнем, калі раніцай на планёрцы пасля майго звальнення калегі запыталі Аліну Коўшык, што адбываецца, яна адказала, што рашэнне аб маім звальненні з пасады прыняў Бранятоўскі. Але калі праз две гадзіны тое ж пытанне задалі Бранятоўскаму, ён сказаў, што гэта рашэнне Коўшык. Гэта было падобна на нейкую нецікавую гульню.

— Мы трохі забеглі наперад. Давайце вернемся да сітуацыі з «Белсатам».

Ігар Кулей: У пачатку 2024-га, калі адбыўся транзіт улады ў Польшчы, і на польскім тэлебачанні, на «Белсаце» пачалася такая праблема, як адсутнасць камунікацыі. Агнешка Рамашэўска пісала лісты новаму кіраўніцтву TVP, aле не атрымлівала адказаў. Уяві сітуацыю: ёсць вялікая карпарацыя TVP, і кіраўнік аднаго з каналаў піша, што пачынаецца новы год, давайце сустрэнемся, абмяркуем планы, фінансаванне, а яе запыты ігнаруюць – тыднямі і месяцамі. З ёй увогуле не хацелі размаўляць… Гэта ўскладнялася і тым, што само TVP фармальна знаходзіцца ў працэсе ліквідацыі — як вынік польскіх палітычных канфліктаў. Гэта стварала вельмі складаную сістэму, бо «Белсат» аператыўна фінансаваўся са сродкаў TVP, а міністэрства пазней вяртала ім гэтыя грошы. А тут сітуацыя, калі немагчыма перавесці грошы. Два разы мы былі ў моманце, калі да спынення працы канала заставалася літаральна некалькі гадзін. Бо мы не ведалі, ці з наступнай раніцы TVP будзе аплочваць людзям заробкі і бягучыя выдаткі. Любыя пытанні на гэты конт ігнараваліся. Мы не ведалі, ці мы можам працягваць працу. Я ўжо не кажу аб магчымасці нешта планаваць у такіх умовах.

— А фізічна сустрэцца не было магчымасці? Можа, вяліся нейкія нефармальныя размовы?

Ігар Кулей: Я дакладна ведаю, што Агнешка Рамашэўска рабіла і спрабавала абсалютна ўсё, але так гэта не працуе, яна прыходзіла пад зачыненыя дзверы, а там нікога не было, ці яе не гатовы былі прыняць у гэты момант. Яе проста ігнаравалі. Ні з кім з «Белсата» не размаўлялі да самага моманту яе звальнення.

Сяргей Падсасонны: Наконт асабістых сустрэчаў… Калі Рамашэўскую звольнілі, частка працаўнікоў «Белсата» пайшла ў кабінет дырэкцыі – ёсць гэты відэазапіс. Іх не пусціла ахова! Была выкліканая дадатковая ахова, і ім сказалі, што калі яны не сыдуць, іх будуць выносіць. Гэтыя кадры ёсць.

Ігар Кулей: Гэта не нейкі фігуральны выраз, гэта сапраўды быў вакуум. Былі сітуацыі, калі а 20-й гадзіне мы не ведалі, ці будзем заўтра рабіць навінавыя выпускі, бо не мелі сродкаў, каб аплаціць іхны выхад. Але а 20:30 прыходзіла папера з інфармацыяй, што фінансавыя паўнамоцтвы для кіраўніцтва «Белсата» працягнутыя яшчэ на месяц, і Рамашэўска далей можа падпісваць паперы.

На гэтым этапе пачаўся ўдзел беларускіх дэмакратычных сілаў у гэтай гісторыі. У лютым-сакавіку ў мяне пачаліся шматлікія сазвоны з Франакам Вячоркам, які казаў, што Рамашэўскую не ўратаваць. Што гэтае рашэнне прынятае, і пытанне вырашанае. Гэта была вельмі дзіўная сітуацыя, калі польскі МЗС размаўляў з Офісам Ціханоўскай пра «Белсат», а з намі – белсатаўцамі – пра «Белсат» не размаўлялі. У выніку, у Офісе ведалі пра планы адносна «Белсату», яны ведалі, што будзе адбывацца, якія будуць кадравыя змены. А на «Белсаце» ніхто гэтага ўсяго не ведаў. Постфактум некаторую інфрмацыю мы ад іх атрымалі, але гэта была нашая ўласная ініцыятыва. Калі мы сазвоньваліся з імі і спрабавалі хаця б нешта даведацца. І ў сітуацыі калі, як ім было сказана, Рамашэўскую не ўратаваць, Офіс Святланы Ціханоўскай падрыхтаваў для МСЗ спіс кандыдатаў на новага дырэктара «Белсата».

— Усё ж такі мне вельмі хочацца зразумець прычыну звальнення Рамашэўскай. Ці не дала яна падставаў для звальнення? Усё ж яна была звольненая па дысцыплінарных прычынах… Я ад некалькіх чалавек чуў, што прычынай стала спроба вынесці нейкую інфармацыю на флэшцы. 

Ігар Кулей: Агнешка вельмі падрабязна распавядала аб тым, як яе спрабавалі звольніць. З ёй хацелі развітацца прыгожа. Улады TVP доўга вялі з ёй перамовы, на якіх пераконвалі яе звольніцца самой. Спачатку ёй прапанавалі 6 месячных заробкаў за адыход. Паступова гэтую прапанову павялічылі да трынаццаці заробкаў. Трынаццаць заробкаў дырэктара ў публічным польскім тэлебачанні – гэта вельмі прыстойная сума, за якую яна б магла камфортна правесці пару год у Партугаліі ці Гішпаніі, калі б ёй на гэтым залежала. Але яна не пагадзілася, і ў ход пайшла «дысцыплінарка». Відавочна, што мэтай было выгнаць яе любымі метадамі. Прадстаўнікам Офіса Ціханоўскай аб гэтым было вядома, менавіта таму яны падрыхтавалі спіс кандыдатаў на пасаду новага кіраўніка для польскага МЗС. Гэтую інфармацыю я пераправяраў.

Зразумела, я быў незадаволены тым, што адбываецца. Я быў кіраўніком (навінавай — Reform.news) рэдакцыі – разам з кіраўнікамі іншых рэдакцый – беспасярэдным падначаленым дырэктаркі. І мы не разумелі, чаму нам без кансультацый, без размоваў – нават калі вырашана, што Рамашэўска сыходзіць – чамусьці шукаюць некага, каб «спусціць зверху», хаця ёсць намеснікі дырэктаркі Аляксей Дзікавіцкі, Бэата Красіцка. Я пытаўся, чаму не Дзікавіцкі. Для мяне натуральна, што калі адыходзіць першы чалавек, то яго месца займае намеснік. У адказ я чуў, што «Дзікавіцкі – таксама на адстэл, бо гэта чалавек Рамашэўскай».

Сяргей Падсасонны: Я магу гэта пацвердзіць. Падчас паездкі ў Таронта Франак Вячорка асабіста сказаў мне, што Дзікавіцкага называюць чалавекам Рамашэўскай, і ён не можа быць дырэктарам.

Ігар Кулей: Зразумела, што ўнутры каманды мы не маглі з гэтым пагадзіцца. Бо мы лепш разумеем, што ў нас адбываецца. У нас вельмі шмат людзей. Гэта творчы калектыў, і было б вельмі дзіўна, каб нехта недзе вырашыў, хто будзе дырэктарам і спусцяць нам нейкага «парашутыста», які прызямліцца і не будзе разумець, дзе ён знаходзіцца. Таму мы сваімі сіламі группы рэдактараў і менеджараў паспрабавалі завязаць кантакт з коламі, якія прымаюць рашэнні. Мушу сказаць, што гэта адбывалася за спінай Дзікавіцкага. Аляксей не ведаў аб гэтай нашай дзейнасці.

— Якая ўвогуле ў гэты час панавала атмасфера ў калектыве?

Сяргей Падсасонны: Я не быў у гэтай групе, аб якой кажа Ігар. Я хутчэй быў у лагеры крытыкаў Дзікавіцкага. Бо за гады працы я меў шмат прэтэнзій і да Рамашэўскай, і да Дзікавіцкага.

Ігар Кулей: (смяецца) Ты быў у лагеры крытыкаў любой дырэкцыі «Белсата».

Сяргей Падсасонны: Бо калі я бачу, што нешта адбываецца – адразу крытыкую. Зрэшты, і Ігару таксама даставалася. Але гэтыя рэчы заўсёды выказваліся face to face, а не недзе там у кулуарах. Тое самае я магу сказаць і пра сваіх крытыкаў. Але атмасфера была сапраўды паганая. Пачаліся затрымкі заробкаў. Шмат якім людзям не плацілі заробкі па 4-5 месяцаў. Ніхто не ведае, што будзе далей, з’яўляліся чуткі пра масавыя звальненні… Людзі былі ў стрэсавай сітуацыі шматкротна. Многія асвятлялі пратэсты ў Беларусі, потым мусілі бегчы з Беларусі, потым поўнамаштабная вайна ва Украіне, і гэта наступны стрэс.

Потым гэтая сітуацыя, якая цягнецца месяцамі, і невядома, калі скончыцца. Ясна, што гэта паганая атмасфера. Вялікая колькасць людзей жыве на антыдэпрэсантах. Дарэчы, я сказаў гэта Аліне Коўшык пасля інтэрв’ю, калі мы выйшлі са студыі. У той момант ніякіх прэтэнзій да мяне яна не прад’яўляла. Я сказаў: «Аліна, першае, што трэба рабіць – гэта размаўляць з людзьмі. Многія ў дэпрэсіўным стане». Яна са мной пагадзілася, дарэчы, але потым ужо ўзніклі прэтэнзіі. Аляксей Дзікавіцкі сапраўды стараўся супакоіць людзей, але калі ён хадзіў і казаў «будзе ўсё добра», а ты разумееш, што добра не будзе – гэта рабіла яшчэ горш. Чаго не хапала калектыву – гэта адкрытай камунікацыі.

Я бачыў працу Ігара, але не ўдзельнічаў. Я для сябе вырашыў, што пакуль я магу рабіць сваю справу – я буду яе рабіць – пакуль канал не спыніць сваю працу, але пакуль мяне адтуль не звольняць. І я ведаю, што многія калегі таксама акапаліся ў сваім доміку і рабілі сваё. Заробак нейкі прыходзіць пакуль, гэта дазваляе рабіць да моманту, пакуль гэта яшчэ едзе.

— Я ведаю ўзровень заробкаў на «Белсаце», але можаце трохі распавесці, каб у нашага чытача не склалася ўражанне, што вы там усе трымаліся за заробкі?

Ігар Кулей: Журналіст у нас прыходзіў прыкладна на 1200-1500 еўра, у залежнасці ад досведу. Гэта поўная працоўная стаўка 5 дзён на тыдзень. Але гэта вельмі дрэнная дамова. Па ёй не ідзе стаж, не ідуць пенсійныя адлічэнні.

Ігар Кулей: Так, за невялікія грошы мы рабілі часам вельмі класныя рэчы. Новыя ўлады ў твары Міхала Бранятоўскага гэтага не разумеюць і абразаюць нам гэтыя магчымасці сэканоміць. Усё павінна быць афіцыйна, а значыць – дорага, ці ніяк.

— Гэта што, фармалізм, ці гэта наўмысна робіцца?

Ігар Кулей: Справа ў тым, што Агнешка Рамашэўска – спецыфічны чалавек. Для ілюстрацыі я распавяду гісторыю. У 2020 годзе для «Белсата» пабудавалі новую сучасную студыю ў галоўнай сядзібе польскага тэлебачання на вуліцы Вараніча. І калі мы туды пераехалі, яшчэ старая дырэкцыя TVP заявіла, што не дасць нам гэтую студыю, бо быў нейкі чарговы канфлікт паміж тагачасным дырэктарам TVP Яцкам Курскім і Агнешкай Рамашэўскай. Ён проста сказаў: «Не дамо, і ўсё», а нам трэба рабіць адтуль навіны. У нас з Сяргеем быў запланаваны першы выпуск праграмы «Тыдзень».

Падчас абмеркавання, што будзем рабіць, Агнешка кажа: «А пляваць! Бяром і запускаем адтуль эфір. Я прыеду і буду там стаяць. А калі прыйдзе ахова, яны павінны будуць спачатку мяне на руках вынесці, каб дацягнуцца да рубільніка». Яны з Дзікавіцкім прыехалі ўдвух і сталі там і пільнавалі, а мы правялі эфір. Па сутнасці, «Белсат» сілай захапіў студыю. Што праўда, ні з кім змагацца не давялося, бо ніхто не прыйшоў, ведаючы, што іх там чакае.

Яна была ў стане дзейнічаць вельмі рашуча, вельмі жорстка. Часамі гэта выходзіла бокам, але часамі дапамагала «Белсату» пераадолець нейкую планку і выйсці на чарговы ўзровень. Таксама яна вырашыла, што мы знойдзем спосаб рабіць прадукцыю таней, бо «Белсат» не можа сабе дазволіць рабіць гэта так, як робіць TVP. Мы не можам выслаць на здымкі гукааператара, прадзюсара, кіроўцу, журналіста, памочніка журналіста, і аператара, як гэта робяць па стандартах TVP. Зараз змены могуць прывесці да таго, што нельга будзе, каб паехалі аператар і журналіст у адной асобе і запісалі 10 інтэрв’ю, або здальна знайсці аператара на месцы і заплаціць яму наяўнымі грашыма.

Сяргей Падсасонны: Калі я быў на адпачынку ў Нью-Ёрку – гэта ўвогуле не была камандзіроўка – гэта быў мой адпачынак. Праз дыяспару я знайшоў аператара, які прыехаў у Нью-Ёрк са сваім абсталяваннем, усё падключыў, і мы зрабілі інтэрв’ю са Сныцінай з «Belarus Free Theatre» і рэпартаж пра спектакль, усё гэта ён зрабіў бясплатна, хаця дзень працы аператара ў Нью-Ёрку каштуе мінімум 700 даляраў. Гэта быў мой інтарэс, мая ініцыятыва, мой вольны час, і з дапамогай дыяспары гэта было бясплатна. Апошнім часам дэвізам «Белсата» было «More than TV». Бо ты ідзеш сюды не за грошы рабіць тое, што табе падабаецца. Зразумела, што заробак патрэбны, каб ты мог жыць неяк, але мы ўсе ведалі, чаму мы там.

Ігар Кулей: Проста няма іншага тэлебачання. Калі ты хочаш займацца беларускай тэлежурналістыкай, то твой выбар – АНТ/СТБ, альбо «Белсат». На гэтай глебе ў мяне адбыўся першы канфлікт з Міхалам Бранятоўскім. Ён сказаў: «Забудзьцеся аб тым, што «Белсат» – гэта беларуская фірма. Гэта польская карпарацыя». Я яму сказаў і потым неаднаразова паўтараў: «У карпарацыях людзі атрымліваюць дамовы з гарантыямі, добры заробак, службовыя аўтамабілі, 13-ю зарплату, бонусы па выніках года, а ўсё, што гарантавана атрымліваем мы — гэта крыміналка і немагчымасць вярнуцца на радзіму».

— То-бок, каб падвесці вынік: ты, Ігар, працаваў на «Белсаце» 10 гадоў, ты, Сяргей – 17, але пенсійнага стажу ў вас няма, годных узгадвання накапленняў – таксама. Нічога, акрамя крыміналак на радзіме? Але з вамі развіталіся так, як развіталіся…

Сяргей Падсасонны: (смяецца). Ну, справядлівасці дзеля трэба сказаць, што гэта мы развіталіся з «Белсатам» у сваіх эфірах, не «Белсат» з намі. «Белсат» з намі не развітваўся.

Ігар Кулей: Так, каб было шчыра, мы самі развіталіся, але нельга сказаць, каб з уласнай волі. Нам стварылі такія ўмовы працы, што мы вымушаныя былі сысці. А калі казаць пра развітанне — то мне на развітанне яшчэ і грошы не выплацілі за паў-месяца адпачынку, які я не выкарыстаў у 2024 годзе. Як сказаў новы намеснік Аліны — Сяргей Пеляса, трэба было спачатку ісці ў адпачынак, а пазней звальняцца (Сяргей Пеляса быў прызначаны в. а. намесніка ў ліпені 2024 года, калі каналам кіраваў Аляксей Дзікавіцкі. Пасля прызначэння Аліны Коўшык Пеляса застаўся яе намеснікам – Reform.news).

Сяргей Падсасонны: Пасля першай размовы па выніках інтэрв’ю з Алінай Коўшык у кабінеце Бранятоўскага, калі нас 15 хвілін як дзяцей палівалі брудам… Калі Ігар хацеў штосьці сказаць, Бранятоўскі сказаў «Заткніся! Я цяпер кажу!»… Пасля ўсяго гэтага хамскага маналогу, падчас якога нашая нібыта кіраўнічка Коўшык сядзела, не сказаўшы ніводнага слова ў нашу абарону. Гэта не перабольшанне: ад моманту, калі мы зайшлі, да моманту, калі мы выйшлі, яна не сказала ані слова. Проста сядзела моўчкі побач з ім, а ён накручваў сябе і роў. Калі Ігар сказаў, што мы хочам патлумачыць сваю пазіцыю, ён сказаў: «Вы ўсё сказалі ў эфіры, а зараз – прэч за дзверы!». Я спытаў, ці будзе нейкая дыскусія, ці яму не цікава нас выслухаць, у адказ: «Не хачу вас слухаць!». Гэта была вельмі хамская размова.

— Якія дакладна прэтэнзіі да вас былі агучаныя?

Ігар Кулей: Што мы парушылі ўсе стандарты журналістыкі, што ў любой карпарацыі на свеце нас бы выкінулі ў той жа самы дзень – цябе і цябе (тыкаючы пальцам). Сяргея называлі сакратаром камсамола…

Сяргей Падсасонны: Пасля, калі мы размаўлялі аб гэтым з Алінай, мы таксама пыталіся, якія былі парушаныя стандарты. Нічога канкрэтнага яна не сказала. Гэта былі вартыя смеху прэтэнзіі. Мой тон – я лічу, што гэта вельмі спрэчная і суб’ектыўная прэтэнзія. Потым — «тыканне» —  (мы знаёмыя 17 год і ў жыцці на «ты»), нібыта пытанне пра здраду шкодзіла рэпутацыі канала… Я распавяду пазней, чаму задаў гэтае пытанне. Але калі Ігар прапанаваў узяць этычны кодэкс журналіста і з ім разабраць кожнае слова інтэрв’ю, пытанні скончыліся, але нас працягнулі публічна вінаваціць у парушэнні стандартаў.

— Аліна Коўшык сказала, што ты ўзяў на сябе адказнасць за развітанне Сяргея з Аляксеем Дзікавіцкім у эфіры…

Ігар Кулей: Так, 19 лістапада Сяргей у эфіры развітаўся з Аляксеем Дзікавіцкім.

Сяргей Падсасонны: Я сказаў, што зазвычай пачынаю гэтае выданне так і так, але сёння будзе інакш, бо я хацеў бы падзякаваць шматгадоваму супрацоўніку Аляксею Дзікавіцкаму… Гэта было нармальнае чалавечае развітанне з чалавекам і працаўніком, які шмат зрабіў для развіцця канала за апошнія 17 з лішнім год. Я таксама працытаваў яго тлумачэнне з Facebook, дзе ён тлумачыў, чаму сыходзіць. І гэта зараз з’яўляецца галоўным абвінавачаннем Бранятоўскага: нібыта гэта былі мае словы. Але гэта не мае словы – гэта словы Дзікавіцкага.

Ігар Кулей: Была яшчэ адна прэтэнзія. Развітаўся і развітаўся, але Сяргей, паводле Бранятоўскага, павінен быў абвесціць: «Кароль памёр — хай жыве кароль!» і прывітаць новую кіраўнічку Аліну Коўшык. Ён казаў на агульным сабранні, што Сяргей «павінен быў прывітаць пры гэтым Коўшык»…

— Неверагодна…

Ігар Кулей: Дарэчы, калі вярнуцца назад, на наступны дзень пасля развітання Сяргея ў эфіры Аліна Коўшык сказала мне: «Я бачыла вечаровыя навіны. Напішы мне службовую нататку адносна таго, хто гэта дазволіў, і чаму быў зламаны фармат праграмы». Па-першае, за дзесяць год працы на «Белсат» я ніколі нават не чуў, што ў нас ёсць нешта такое, як пісьмовае тлумачэнне ці службовая нататка.

У нас так проста не прынята было, размаўлялі, або проста задавалі пытанні. Па-другое, на той момант на «Белсаце» яна яшчэ была нікім. Гэта быў аўторак ці серада, Дзікавіцкі фармальна заставаўся кіраўніком да пятніцы ці да суботы. У яе не было ні дамовы з TVP, нічога… І яна мне дала такое ўказанне. Я падумаў: «Ну ладна, сам не люблю фармалізм, пайду насустрач, не буду на роўным месцы ствараць канфлікт, нам жа яшчэ працаваць… Бо ўсё зразумела, Аляксей ужо абвесціў, што сыходзіць – ну напішу». Адзінае, чаго я адразу вырашыў не рабіць — прымушаць рэдактара, які працаваў у той дзень у пары з Сяргеем, пісаць тлумачэнні. Бо Аліна патрабавала, каб тлумачэнні пісаў я і яшчэ рэдактар. І я падрыхтаваў «нататку». Коўшык і Бранятоўскі кажуць у розных інтэрв’ю, што нататкі з майго боку не было, але гэта хлусня, я маю гэта ў перапісцы. Я напісаў, што перарыў усе ўнутраныя дакументы і не знайшоў ніводнага, у якім бы быў прапісаны фармат нашага выдання, на падставе чаго можна было б сцвердзіць, што «парушаны фармат выдання». Напісаў, што фармат гэты існуе толькі ўмоўна на ўзроўні ўнутранай дамоўленасці вядучага і рэдактара, што сярод рэдактараў і вядучых няма недасведчаных людзей, і гэты момант рэгуляваўся даверам і здаровым сэнсам. Я не пагадзіўся з тым, што нешта было парушана, і не мог папрасіць рэдактара пісаць тлумачэнне за тое, што ён не парушаў, бо немагчыма парушыць тое, чаго няма, што ў нас не дапускаліся толькі тыя рэчы, якія былі абразлівымі ці непраўдзівымі – і гэтым мы адрозніваліся ад дзяржаўнага тэлебачання, дзе можна зачытваць толькі зводкі КПСС. Скончыў я тым, што калі так неабходна кагосьці пакараць за тое, што Сяргей скарыстаўся свабодай, якую прапануе «Белсат», то пакараць трэба мяне, бо я як кіраўнік рэдакцыі дбаў пра гэтую традыцыю свабоды і нічога з гэтым не рабіў. Такую службовую нататку я напісаў.

— Ці не будзе для цябе праблем з тым, што ты агучваеш змест службовай перапіскі?

Ігар Кулей: Па-першае, я бараню сябе ад хлусні. Па-другое, гэта перапіска нават не была ў службовым чаце, Аліна на той момант была ў службовым камунікатары, але не карысталася ім і не займала яшчэ ніякай пасады, перапіска ішла ў прыватным Telegram. Я адказваў на яе запыты не з прычынаў працоўнай дысцыпліны, а са сваёй добрай волі – каб дапамагчы ёй зразумець сітуацыю больш адэкватна. Пры тым, што яна прапрацавала на «Белсаце» 15 гадоў перад сыходам у Пераходны кабінет. Я восем гадоў працаваў на яе праграме «Прасвет» як журналіст, і яна была там маім шэфам. У нас ніколі не было за гэты час ніякіх канфліктаў ці скандалаў з Алінай, я ніколі ні публічна, ні за яе плячыма не сказаў пра яе дрэннага слова, і я хацеў, каб так заставалася, таму адказаў шчыра, хаця не мусіў гэтага рабіць. Гэта праўда, што ў Сяргея былі персанальныя канфлікты з Алінай Коўшык, але мы сумесна іх вырашалі.

Пра «зламаны фармат» тым больш надуманае абвінавачанне, што мы традыцыйна на працягу працы канала дазвалялі сябе такія чалавечыя моманты. Калі ў 2017 годзе ў мяне нарадзілася дачка, я не займаў яшчэ ніякіх пасадаў. Сяргей у эфіры павіншаваў мяне. Прычым, ён тады сапраўды, можна сказаць, падмануў мяне, бо файл з віншаваннем для тэлесуфлёра ён назваў «спартовыя навіны». Я сяджу і чакаю спартовых навінаў пасля завяршэння праграмы, а чую віншаванне. Гэта было нечакана і вельмі прыемна. Нікому і ў галаву не прыйшло б кагосьці за такое караць.

— Як вы ацэньваеце кіраванне Дзікавіцкага? Бо падчас інтэрв’ю, якое ён даваў Reform.news, у мяне склалася ўражанне, што польскае кіраўніцтва чакала, што ён рэалізуе ўсе непапулярныя меры і парэжа каманду «Белсата»…

Ігар Кулей: Усім, да каго я мог дацягнуцца – у МЗС, у беларускіх дэмсілах, на TVP, я казаў гэта і Міхалу Бранятоўскаму – што Аляксей Дзікавіцкі быў адзіным гарантам стабільнасці ўнутры каманды «Белсата». Адзіным! Тое, што мы зараз назіраем, пацвярджае мае словы. Паглядзі: пасаду заняла былая белсатаўка, якая прапрацавала там 15 год, можна сказаць, не чужы чалавек. Але ад пачатку крызісу на «Белсаце» каля 30 асобаў ужо сышлі з каналу. 30 асобаў! Гэта ўсё таленавітыя і прафесійныя людзі. І я чамусьці ўпэўнены, што гэтыя сыходы працягнуцца.

— Ты лічыш, што яны сышлі ў выніку вашага канфлікту з Алінай Коўшык?

Сяргей Падсасонны: Не ў выніку канкрэтна нашага з Алінай канфлікту, а ў выніку непрадуманых рашэнняў: ейных асабіста і польскага кіраўніцтва. Калі ты спытаеш Аліну Коўшык ці новае кіраўніцтва TVP, то табе скажуць, што людзі сыходзяць па сваёй ініцыятыве – таксама, як мы. Але фактычна гэтым людзям былі створаныя такія ўмовы, якія яны не гатовыя былі прыняць. Гэта нестабільнасць, гэта дакідванне людзям абавязкаў…

Ігар Кулей: Гэта атмасфера.

Сяргей Падсасонны: Так, гэта атмасфера. Разумееш, гэта творчы калектыў. Гэта не выведка, гэта не міністэрства ўнутранных спраў, дзе ты можаш прымусіць людзей пісаць даносы і службовыя нататкі. Тут вельмі крохкі баланс. Я лічу, што калі з’явілася на павестцы патрабаванне пісаць службовую нататку, то гэта значыць, што трэба гасіць святло і выходзіць усім. Таму што чалавек, які кажа такія рэчы, не можа кіраваць гэтай фірмай. Усё пачынаецца са службовай нататкі! Службовая нататка – гэта знак сталіншчыны, якая таксама вельмі квола пачыналася з таго, што Дзяржынскі ўвёў практыку напісання службовых запісак, якімі можна абаснаваць усё, замест таго, каб сесці і паразмаўляць. Са мной персанальна Коўшык не размаўляла ні разу, акрамя кароткай абмены рэплікамі пасля інтэрв’ю.

Ігар Кулей: Так, замест шчырай размовы яна проста ўзяла Сяргея за вуха і завяла ў кабінет Бранятоўскага. Мы даведаліся аб тым, што нас запрашаюць да дырэктара замежнага вяшчання TVP, з мэйла Бранятоўскага, які быў нам дасланы.

— Так, я быў на адным з мерапрыемстваў побач з табой, калі ты атрымаў гэтае «запрашэнне».

Сяргей Падсасонны: Яна нават не абмеркавала з намі сваі прэтэнзіі да інтэрв’ю. Аб тым, што нехта незадаволены інтэрвь’ю, якое да гэтага атрымлівала толькі самыя высокія адзнакі, мы даведаліся толькі на гэтай сустрэчы.

Ігар Кулей: Пасля сустрэчы з Бранятоўскім, у пятніцу, я ўдакладніў у Аліны, ці правільна я пачуў, што мы з Сяргеем адстаўленыя з усіх абавязкаў? Гэта было прынцыповае пытанне, бо мне трэба было ведаць, ці кірую я навінавай рэдакцыяй у суботу і нядзелю, і ці мушу выконваць абавязкі, звязаныя з гэтым. Аліна сказала, што яна па-іншаму зразумела словы Бранятоўскага. Я кажу: «Ну высветлі гэта, бо гэта істотна для працы рэдакцыі». Яна пазбягала простага адказу, а я настойваў. У выніку яна сказала, што суботу-нядзелю я яшчэ выконваю абавязкі, а ў панядзелак паразмаўляем. Калі мы сустрэліся ў панядзелак, яна сказала, што паразмаўляла з Міхалам (Бранятоўскім – Reform.news), і я больш не кіраўнік рэдакцыі навінаў. Я кажу: ок, няма праблемы, зараз я пішу ў працоўным чаце, што я звольнены з пазіцыі кіраўніка рэдакцыі навінаў за інтэрв’ю Сяргея з табой і за развітанне з Дзікавіцкім. Яна кажа: «Не, не пішы». Я пытаюся, а як каманда даведаецца, што я больш не кіраўнік? Яна кажа, што на наступны дзень адбудзецца сустрэча, на якой будзе абвешчана, што адбываецца рэструктурызацыя, у ходзе якой аб’ядноўваюцца дзве рэдакцыі, і тваёй пасады больш не існуе, і ты сілай рэчаў проста перастаеш кіраваць. Я кажу, што гэта няпраўда, бо зняты з пасады я быў яшчэ ў пятніцу не ў выніку рэструктурызацыі, а па выніках інтэрв’ю і развітання Сяргея ў інтэрв’ю з Аляксеем Дзікавіцкім…

«Так, але пра гэта ніхто не мусіць ведаць», – кажа яна.

Я кажу, не, Аліна, гэта ты хацела б, каб пра гэта ніхто не ведаў. Але гэта не ў маіх інтарэсах. Я журналіст, і адзінае, што ў мяне ёсць – гэта рэпутацыя. І я не буду нікому хлусіць. У адказ я чую: «Калі ты не хочаш праблемаў на «Белсаце», то я табе раю нікому пра гэта не казаць».

Я кажу, ок, калі ты як мая кіраўнічка на гэтым настойваеш, то сама паінфармуй каманду ў працоўным чаце пра тое, што я звольнены і за што.

Яна кажа: «Не, заўтра я паінфармую каманду, што адбылася рэструктурызацыя, і тваёй пасады больш не існуе».

Я сказаў, што калі яна не напіша праўдзівую інфармацыю ў працоўным чаце да 21-й гадзіны, то гэта зраблю я. Бо паўтаруся, у журналіста адзіны жыццёвы даробак – гэта рэпутацыя. І вы мяне звольнілі за інтэрв’ю Сяргея з табой і за развітанне з Дзікавіцкім у навінах. Фактычна, як мы з Сяргеем лічым – у выніку цэнзуры. Для мяне гэта істотны момант. Таму я напісаў у працоўным чаце пра тое, што адбываецца. Reform.news аб гэтым напісаў першым, і ты добра ведаеш, што я не займаўся злівам, і інфармацыю ў СМІ ні я, ні Сяргей не перадавалі. Таксама ты памятаеш, што ў той вечар я табе адмовіў у каментары, каб не парушаць этыку, бо я яшчэ заставаўся вядоўцам праграмы «Тыдзень» на «Белсаце».

Я спрабаваў паводзіць сябе максімальна этычна і мінімізаваць шкоду для ўсіх бакоў, але Аліна Коўшык працягвала публічна хлусіць у мой бок. Яна чарговы раз схлусіла, што я звярнуўся ў Еўрапейскую федэрацыю журналістаў па абарону. Па-першае, нават калі б і звярнуўся, то што тут такога? Але галоўнае, што гэта хлусня! Я сам быў у шоку, калі генеральны сакратар гэтай арганізацыі напісаў мне, ужо пасля таго, як была апублікаваная заява з занепакоенасцю ў сувязі з сітуацыяй на «Белсаце».

Сяргей Падсасонны: Мне таксама прыйшоў запыт у сябры на ФБ. Я гляжу – о, прыкольна, генеральны сакратар Еўрапейскай федэрацыі журналістаў! Дадаю ў сябры, і толькі потым бачу паведамленне ад яго: выдатнае інтэрв’ю і спасылка на заяву арганізацыі. Я адказаў: «Дзякуй, але не ўсе так думаюць». Ніхто з нас нікуды не звяртаўся. Гэта проста чарговая хлусня.

Ігар Кулей: Але гэта вельмі добра сведчыць пра атмасферу: Аліна Коўшык некалькі разоў мне пагражала, кажучы: «Калі ты не хочаш праблем на «Белсаце» і хочаш тут далей працаваць – я табе раю гэтага не рабіць. Не публікуй, нікому не кажы, за што ты быў звольнены…» Гэта нармальна?

Сяргей Падсасонны: Я ўжо казаў, што за 17 гадоў працы на «Белсаце» я крытыкаваў усіх – і Рамашэўску, і Дзікавіцкага, і шмат каго яшчэ, але за ўвесь гэты час ніхто ні разу не сказаў, што ў цябе будуць праблемы, калі ты штосьці зробіш. Мне б нават у думкі не прыйшло, што такое магчыма! Такого проста ніколі не было! Мне б таксама ніколі да галавы не прыйшло, што гэтыя людзі – шмат каго з якіх я не надта любіў і не надта з імі сябраваў – маглі б не прызнацца ў тым, што яны казалі ў кабінеце ці хлусіць пра тое, што яны казалі. Мне ніколі не трэба было ніякіх доказаў, бо гэта былі абсалютна чалавечыя адносіны. Калі ты сказаў, што мы адзін на адзін пра гэта гаварылі, то чалавек не будзе адпірацца ад гэтага і казаць, што не было сведкаў, падманваць, маніпуляваць і гэтак далей… Пагрозы?! гэта ўвогуле нейкі нонсэнс… Навошта?

— У які момант вы вырашылі звольніцца?

Ігар Кулей: Гэта было 15 лістапада. Я быў Амерыцы ў камандзіроўцы. А 7-й раніцы па амерыканскім часе я прачнуўся, каб выключыць будзільнік, але ў выплываючых паведамленнях я пабачыў, што мая добрая знаёмая піша: «Бачыў новага кіраўніка Белсата?». Яшчэ нават не ведаючы яго ці яе імя, у мяне ўнутры ўсё правальваецца. Справа ў тым, што цягам апошніх некалькіх месяцаў было шмат перамоваў, у выніку якіх Міхал Бранятоўскі на некалькіх сустрэчах сказаў, што Аляксей Дзікавіцкі застаецца кіраваць «Белсатам». Ніякіх знакаў, што нешта змяняецца, не было. Я адкрыў наш працоўны чат, пабачыў, што кіраваць будзе Аліна Коўшык. Зразумеў, што не хачу далей працаваць з Бранятоўскім, які не стрымаў слова, і не разумею, як працаваць з Алінай, якая вярнулася на «Белсат» у выніку вялікага канфлікту інтарэсаў і інтрыгаў, пра якія распавяду далей. У выніку атрымалася, што Дзікавіцкі больш не дырэктар «Белсата», але і Аліна Коўшык – ніякі не дырэктар «Белсата», бо «Белсата» не існуе.

— Растлумач.

Ігар Кулей: Аліна Коўшык – не дырэктарка і не галоўная рэдактарка «Белсата». Ніякага «Белсата» больш не існуе ўнутры польскага тэлебачання. Дзеля гэтага дастаткова зазірнуць у дакументы, якія акрэсліваюць структуру. Ёсць беларуская рэдакцыя навінаў і асобная беларуская рэдакцыя публіцыстыкі і рэпартажу. Яны падпарадкоўваюцца розным віцэ-дырэктарам. Адзіная асоба, якой падпарадкоўваюцца абедзве беларускія рэдакцыі — гэта дырэктар усёй структуры замежнага тэлебачання — Міхал Бранятоўскі, якому акрамя гэтага падпарадкаваныя рэдакцыі, што працуюць на рускай, украінскай і ангельскай мовах. Пасады Аліны Коўшык, у той форме, у якой нам гэта спрабуюць прадставіць — кіраўнічкі ўсяго беларускага, не існуе. Гэта фікцыя. У дакуменце, які апісвае структуру новай арганізацыі, увогуле няма слова «Белсат». Калі Бранятоўскі кажа, што «Белсат» не ліквідаваны – гэта хлусня, ён рэарганізаваны такім чынам, што юрыдычна яго больш няма. Застаецца толькі брэнд.

Дарэчы, каб было зусім смешна, пасада, з якой мяне знялі, як кажа Аліна Коўшык, у сувязі з ліквідацыяй гэтай пасады, надалей захоўваецца – кіраўнік беларускамоўнай рэдакцыі навінаў.

— А чаму спачатку Дзікавіцкага вырашана было пакінуць, а потым ён усё ж сышоў? Што змянілася?

Ігар Кулей: Нягледзячы на тое, што ў лютым-сакавіку мы атрымалі ад Офіса Ціханоўскай інфармацыю, што пасля звальнення Рамашэўскай яе намеснік — Аляксей Дзікавіцкі не разглядаецца на пасаду кіраўніка «Белсата», мы з групай рэдактараў і менеджараў былі вельмі рашуча настроеныя, каб парушыць гэты план. Бо мы разумелі, што гэта быў адзіны чалавек, які мог супакоіць фірму ў гэты крызісны момант і стабілізаваць працу нашага вялікага і вельмі разнастайнага калектыву. Любы іншы чалавек, асабліва з па-за «Белсата», у гэты момант прывёў бы да канфліктаў і паралізацыі працы. Нават нейкі іншы чалавек з канала, у тым ліку я сам – бо я ведаю, што таксама быў у спісе кандыдатаў, які Офіс Ціханоўскай падаў у МЗС.

У выніку, ці то спрацавала нашая актыўнасць, ці нешта іншае, але Дзікавіцкі быў прызначаны выконваючым абавязкі дырэктара «Белсат». І сапраўды здолеў не дапусіць развалу калектыву. Хоць мы ведалі, што наперадзе цяжкія часы, нешта трэба будзе скарачаць, бо ў 2023 годзе наш бюджэт быў 70 мільёнаў злотых, і мы разлічвалі, што гэты бюджэт захаваецца. Але аказалася, што ў нас будзе 40 мільёнаў на «Белсат» і 14 – на расейскамоўную частку «Вот так», то-бок 54 замест 70. Сітуацыя ўскладнялася тым, што ў першыя паўгода, калі мы жылі ў вакууме камунікацыі з польскім менеджментам, «Белсат» працягваў выдаткоўваць грошы з разліку, што мы маем паўтарэнне бюджэту з 2023 года. Ніхто ж не казаў пра скарачэнні, якія плануюцца. Пры гэтым мы яшчэ са жніўня 2023 года жылі ў рэжыме эканоміі. Закрылі некалькі кірункаў працы, ашчаджалі на здымках і адмянілі свае ўнутраныя матывацыйныя праекты. Нават некаторыя вельмі істотныя выезды на здымкі мусілі быць падвойна абгрунтаванымі.

Прызначэнне Аляксея пасля звальнення Рамашэўскай вярнула хоць нейкую яснасць у тое, як нам працаваць далей. Але ненадоўга. Бо неўзабаве пачаўся крызіс у самім TVP, выкліканы ветам прэзідэнта Анджэя Дуды, накладзеным на фінансаванне публічнага тэлебачання як вынік польскага міжпартыйнага канфлікту.

У выніку карэспандэнцкая сетка «Белсата» амаль паўгады не атрымлівала заробак. Уяві сабе, у якім стане знаходзіцца чалавек, які паўгады не атрымлівае заробак. Самая горшае – што не атрымлівала заробкаў нашая ўкраінская сетка карэспандэнтаў – людзі, якія былі на вайне, пад абстрэламі. Моцная сетка развалілася. Цудам удалося захаваць толькі частку, і тое толькі дзякуючы абсалютнаму даверу паміж імі і некаторымі калегамі з «Белсата». Кожны месяц яны чулі: «Даражэнькія, нашыя, каханыя, яшчэ адзін месяц…». Мінаў месяц і нічога… І так зноў і зноў.

Сяргей Падсасонны: Гэта, канешне, было вельмі абуральна, але і паказала, хто ёсць кім, бо ў пэўны момант Ігар пачаў проста збіраць грошы, каб заплаціць супрацоўнікам за хату, каб іх проста не выселілі. Накапленняў у нас ні ў каго асабліва няма, але тыя, хто атрымліваў заробак, аддаваў частку яго на тое, каб нешта заплаціць тым, хто не атрымлівае, у некага ляжала 500 даляраў у заначцы, ён іх прыносіў. Ігар проста пад сваю адказнасць пазычаў у калегаў грошы, каб людзі маглі перажыць гэты перыяд. Было некалькі раўндаў такіх збораў.

Таму, адказваючы на тваё пытанне, я магу сказаць, што прыняў рашэнне сысці – гэта адбылося проста ў кабінеце Бранятоўскага падчас той самай размовы. Не дзеля гэтага мы 17 гадоў працавалі на энтузіязме, збіралі грошы, ратавалі адно аднаго, калекцыянавалі штрафы, суткі і крыміналкі, нашых калег і сяброў збівалі, па іх стралялі, у нас калегі ў турмах сядзяць, а мы на антыдэпрэсантах сядзім…

За некалькі дзён да гэтага ў мяне была прэзентацыя маёй кнігі «Дастаеўскі» ў Гданьску. Сабралося каля трохсот чалавек, якія глядзелі на мяне ўдзячнымі вачыма і з цікавасцю слухалі, што я кажу. Пасля я быў вядучым на ўручэнні Прэміі Гедройца, дзе была вельмі цёплая атмасфера… Заткніся??? Пайшлі вон??? WTF?!! Што я тут раблю?!

Ігар Кулей: Але вярнуся да падзеяў сярэдзіны года. У траўні, калі мы толькі пачалі прыходзіць ў сябе пасля звальнення Рамашэўскай і прызначэння Дзікавіцкага, прыляцелі навіны. Зноў ад дэмсілаў, а не ад МЗС ці кіраўніцтва польскага тэлебачання. Што плануецца буйная рэструктурызацыя «Белсата», што яго максімальна будуць «заганяць у стойла».

Прычым зноў Офіс Ціханоўскай меў вельмі каштоўную для нас інфармацыю і не падзяліўся ёй. Мы яе атрымалі ад нашых крыніцаў амаль выпадкова. Быў страчаны вельмі важны час, за які, я ўпэўнены, можна было б паспрабаваць гэтае рашэнне ці адмяніць, ці скарэктаваць.

Мы даведаліся, што плануецца ліквідацыя расейскамоўнай часткі «Белсата» – самай аглядальнай, самай каштоўнай з пункту гледжання праглядаў, якая мае больш за 300 мільёнаў праглядаў у год толькі на адным Youtube. 6 мільёнаў унікальных гледачоў штомесяц ўнутры Расеі, і мільёны гледачоў ва Украіне і Казахстане… Гэта першы паспяховы міжнародны праект, узрошчаны «Белсатам»… Акрамя гэтага плануецца ліквідацыя «Белсата» як аўтаномнай адзінкі ўнутры польскага тэлебачання – што не будзе ніякага дырэктара і віцэ-дырэктара, а будзе толькі кіраўнік рэдакцыі. Мы даведаліся, што нашую антэну, наш эфір, забяруць і падзеляць яго на тры часткі, што ў «Белсата» больш не будзе спадарожнікавага вяшчання, адбудзецца істотнае скарачэнне бюджэту…

Мы толькі што перажылі адзін крызіс, а тут жа пачынаецца іншы. Плюс зноў пайшлі размовы пра тое, што Дзікавіцкі не застанецца, хаця на той момант яму ўдалося супакоіць калектыў і стабілізаваць працу пасля папярэдняй турбулентнасці.

— Як вы на гэта рэагавалі?

Ігар Кулей: Усе рэагавалі па-рознаму. Было вельмі шмат гарачых галоваў, якія казалі, што трэба страйкаваць, выходзіць пад МЗС, спыняць працу… Для дзейнай польскай улады іміджава гэта б выглядала не вельмі добра, бо палякі ў цэлым сімпатызуюць беларусам, якія змагаюцца з Лукашэнкам, і чорная застаўка замест эфіра «Белсата» мала каму б спадабалася. Ні Скорскі, ні Туск на гэтым палітычных балаў бы не набралі. Мы пачалі перамовы, спрабуючы паўплываць на тых, хто прымае рашэнні, а гэта тры групы — улады TVP, Cікорскі і МЗС і польскі ўрад.

Мы рабілі гэта ў кааперацыі з Офісам Ціханоўскай, бо яны маюць свае выхады на палітыкаў. Мы пачалі негалосную кампанію, у межах якой прапанавалі вядомым і ўплывовым людзям, міжнародным арганізацыям напісць лісты ў падтрымку «Белсата» ў польскі ўрад. Некаторыя і самі пісалі… Мы вельмі хацелі паспець хоць нейкі дыялог пачаць перад тым, як яны публічна абвесцяць, што будуць нішчыць атрыбуты незалежнасці «Белсата». Бо адмяніць тое, пра што абвесцілі публічна, значна складаней. Але ў нас гэта не атрымалася. Пачалася проста нетлумачальная брудная гульня з боку кіраўніцтва TVP. Патаемна была спланаваная прэс-канферэнцыя, на якой абвесцілі аб рэструктурызацыі – а фактычна – аб ліквідацыі аўтаномнасці «Белсата».

Калі мы даведаліся і запыталіся пра гэтую канферэнцыю, нам кажуць, што яе не будзе. Сакратарка дырэктара «Белсата» тэлефанавала па гучнай сувязі іншай сакратарцы, якая адказвала за арганізацыю гэтай падзеі, і спыталася, ці будзе гэтая прэс-канферэнцыя. Тая адказвае, што не будзе, інфармацыя якую мы атрымалі раней, нібыта была памылковай. Сакратарка дырэктара кладзе слухаўку і кажа: «Я яе ведаю сто гадоў. Яна хлусіць». Я кажу тое, што бачыў на ўласныя вочы.

На наступны дзень мы пабачылі, як на TVP прыйшла група польскіх журналістаў з розных выданняў. Я пазней чуў, што ім дакладна не казалі, на якую тэму будзе прэс-канферэнцыя. То-бок журналісты, якія туды ішлі, да канца не ведалі, куды ідуць. Уяўляеш сабе такі ўзровень патаемнасці? Я хапаю аператара і мы бяжым туды. Прыбягаем, а нас не пускаюць у залю, дзе праходзіць прэс-канферэнцыя. Белсатаўцаў не пускаюць на прэс-канферэнцыю адносна будучыні «Белсата»! «Вас няма ў спісе». Я кажу, які спіс? Гэта будынак польскага тэлебачання, вось мая карта супрацоўніка польскага тэлебачання, кіраўнік рэдакцыі навінаў «Белсата». Вы мяне не пусціце на прэс-канферэнцыю, якая тычыцца «Белсата»? «Не, не пусцім».

Па выніку канферэнцыя праходзіць без нас. На ёй шэф TVP World і спікер МЗС Павел Вроньскі, на жаль, абвяшчаюць, што на канале, на якім раней быў «Белсат», будзе рускае, беларускае і ўкраінскае вяшчанне па шэсць гадзін у дзень кожнае, пра структурныя змены і г. д. Потым Бранятоўскі выбачаўся, казаў, што не ведаў, што мы стаім пад дзвярыма, а то б нас адразу ўпусцілі. Недзе знайшоў мой нумар і асабіста патэлефанаваў прэс-сакратар МЗС Павел Вроньскі, таксама сказаў, што не ведаў, што нас не пускалі, прапанаваў прыехаць да яго і запісаць каментар. Мы, канешне ж, запісалі. Але задаць пытанні ў прысутнасці іншых польскіх журналістаў не атрымалася.

Мяне часта здзіўляла аргументацыя тых ці іншых рашэнняў, прынятых на высокім узроўні адносна нашай фірмы. Адзін чыноўнік так мне тлумачыў ідэю спынення спадарожнікавага вяшчання: «Мой 30-гадовы сын не глядзіць спадарожнікавае тэлебачанне, значыць і беларусам яно не патрэбнае». Адчуванне, канешне, было кепскае. Бо было зразумела, што калі пра змены абвесцілі публічна, «адкруціць» гэта будзе вельмі цяжка.

Мы вельмі шмат сустракаліся і з уладамі TVP, і з рознымі чыноўнікамі, каб абгрунтаваць неабходнасць захавання канала ў папярэдняй форме. Мы прыносілі лічбы, тлумачылі значнасць праекта і ўзровень уплыву на беларускае грамадства…

Сяргей Падсасонны: Але складвалася ўражанне, што ўсе гэтыя лічбы – аглядальнасць, чытальнасць, ахопы, дынаміка сітуацыі – нікога не цікавілі.

Ігар Кулей: Нам наўпрост казалі, што гэта ўсё «намаляванае»: «Мы не верым вашым лічбам». Я кажу, што гэта немагчыма намаляваць, пры іх адчыняю статыстыку Youtube, Google Analytics, паказваю – а ў адказ — гэта ўсё хлусня. Узровень кампетэнцыі чыноўнікаў, якія прымалі рашэнне аб лёсе «Белсата», стаў для мяне абсалютна відавочны пасля пытання: «Колькі сюжэтаў у тыдзень вы здымаеце ў Менску?». Я кажу, што гэта абсалютна немагчыма. «Праўда? У вас нікога там няма?». Я тлумачу, што любы журналіст, які выйдзе сёння з камерай, самае позняе – заўтра – сядзе ў турму…

Было проста відавочна, што змены на канале рыхтавалі не журналісты. Бо калі нам абвесцілі, што замест 18 гадзін вяшчання «Белсата» будзе па 6 гадзін вяшчання на рускай, украінскай і беларускай мовах – то якое першае пытанне ўзнікае ў тэлежурналіста?

— Чый будзе прайм-тайм?

Ігар Кулей: Менавіта! Я таксама адразу спытаўся, чый будзе прайм-тайм. У адказ: «Мы пра гэта не падумалі». Як гэта вы не падумалі, чый будзе прайм-тайм?! Пазней Бранятоўскі, які як журналіст гэта разумеў, сам прызнаў, што гэта было безалабернае рашэнне зверху — аб’яднаць на адным канале тры розныя тэлеканалы, але зараз іншага выбару ўжо няма.

— Як белсатаўцам было даведзеная тое, што агучылі на прэс-канферэнцыі?

Ігар Кулей: Яны спачатку абвесцілі гэта польскай прэсе, і толькі пасля гэтага наш будучы дырэктар Міхал Бранятоўскі нарэшце вырашыў з намі сустрэцца. Менавіта на гэтай сустрэчы адбыўся мой першы канфлікт з ім перад усёй рэдакцыяй, аб якім я казаў раней. Але нават нягледзячы на гэта праз некалькі дзён ён запрасіў мяне на сустрэчу і прапанаваў стаць новым кіраўніком «Белсата». Ён сказаў, што Дзікавіцкі — гэта чалавек Рамашэўскай, што ён «нелаяльны», абвінавачваў яго ў тым, што той ходзіць па амбасадах, па палітыках, піша лісты аб тым, што «Белсат» ліквідуецца, што гэта ўсё хлусня, што ніякай ліквідацыі не будзе.

Я сказаў, што не прымаю прапанову ўзначаліць канал, бо Аляксей – эфектыўны кіраўнік. Паколькі размова была ў нефармальным тоне, дадаў, што паспрабую пераканаць Бранятоўскага, што звальненне Аляксея будзе памылкай. Гэта не было таму, што ў нас з Алексеям добрыя адносіны, ці яшчэ нешта. Я проста вельмі добра ведаў сітуацыю ў рэдакцыі, і разумеў, што толькі Дзікавіцкі ў перыяд крызісу здольны захаваць стабільнасць унутры каманды і адначасна мае аўтарытэт і вагу, каб адстойваць інтарэсы беларускай часткі перад новым кіраўніцтвам.

— Бранятоўскі гатовы быў слухаць?

Ігар Кулей: Так і не. Размова з ім працягнулася пад канец ліпеня. Мы прыводзілі довады на карысць таго, каб Аляксей застаўся, тлумачылі, што будзе адбывацца, калі ён сыдзе, але Бранятоўскага больш цікавіла не пытанне эфектыўнасці і стабільнасці, а пытанне лаяльнасці. Ключавым момантам было патрабаванне зняпраўджваць усё, што Рамашэўска піша ў Facebook пра ліквідацыю канала. Ён казаў, што Аляксей абавязаны прыходзіць да яе ў каментары кожны раз, як яна піша, што «Белсат» ліквідуюць, і пісаць, што гэта няпраўда. А яшчэ мусіць перастаць хадзіць па палітыках і дыпламатах і прасіць дапамогі. Я спытаў яго, а як бы ён сябе паводзіў, калі б лічыў, што справу, якой ён аддаў 17 гадоў жыцця, ліквідуюць. Ці спрабаваў бы ён змагацца за яе ратаванне? Бранятоўскі задумаўся, махнуў рукой і сказаў: «Чорт з ім. Прыходзьце з Дзікавіцкім на наступную сустрэчу» і дадаў, што беларуская рэдакцыя застанецца пад ягоным кіраўніцтвам.

Праз тыдзень мы прыйшлі да Бранятоўскага разам з Аляксеем. Яны трохі пасварыліся, трохі пакрычалі адзін на аднаго, бо эмоцыяў назбіралася шмат. Але ў выніку Бранятоўскі паўтарыў: «Аляксей, беларуская рэдакцыя твая». На гэтым мы скончылі размову і ніколі – ніколі з таго моманту да прызначэння Коўшык ён не сказаў, што гэтае слова парушыць.

Сяргей Падсасонны: Потым, падчас нашай сустрэчы, той жа чалавек, які даваў гэтыя гарантыі, сказаў мне, што я павёў сабе як сакратар камсамолу, а не журналіст, калі казаў, што звальненне Дзікавіцкага – гэта «здрада і страшнае няшчасце», бо ён беларускі патрыёт. Ён казаў, што Дзікавіцкі быў звольнены, бо не падыходзіў для гэтай працы, што фінансавыя вынікі і тая суадноснасць колькасці працаўнікоў і тым, як эфір «Белсата» запоўнены праграмамі – скандальныя, і працягваў ліць бруд на Дзікавіцкага. Асабліва ён быў раз’юшаны маім сцвярджэннем, што «Белсат» як канал быў ліквідаваны, бо мы, быццам бы, добра ведаем, што ён не быў ліквідаваны. Паводле яго, быў ліквідаваны не «Белсат», а папярэдняя структура, але функцыі і фінансаванне нібыта застаюцца нязменнымі.

Ва ўсёй гэтай гісторыі мяне як філолага і лінгвіста ўвесь час абражаў менавіта гэты наваяз – было 18 гадзін вяшчання, стала 6 – гэта нязменны фармат і павелічэнне эфірнага часу. Было 70 мільёнаў злотых, потым 54, а зараз на 2025 год стала 40, падзеленых на 3 – па 13 на рускую, беларускую і ўкраінскую рэдакцыі – гэта нязменнае фінансаванне.

Зараз Сяргей Пеляса піша: «Мы развіваемся! Мы пашыраем эфір!» Як вы развіваецеся? З 18 гадзін да шасці? Так і пішыце «адмоўны рост» і «адваротнае ўсплыццё». Павялічылі колькасць жывых эфіраў? А ў чым вартасць гэтага жывога эфіру, калі часу ўтрая менш?

Гэтая вось лінгвістычная эквілібрыстыка, накіраваная на маніпуляванне праўдай, сапраўды бесіць. У Кулея, аказваецца, не было пасады, з якой яго знялі, бо кіраўнік не можа быць на ўмове падраду. Вы што, не ведаеце, што ў польскім заканадаўстве ёсць такое паняцце, як вусная дамова паміж працадаўцам і выканаўцам. Невядома, для каго яны гэта кажуць, мо для сябе, бо калі гэта кажуць людзям, якія сапраўды спрабуюць пачуць і зразумець, то атрымліваецца абсурд. Калі яны ў Еўрапейскую федэрацыю журналістаў напісалі, што Кулей ніколі не быў кіраўніком рэдакцыі навінаў, бо гэта была толькі вусная дамоўленасць, то адтуль адказалі, прабачце, калі чалавек 4 гады кіраваў рэдакцыяй, усе гэта ведалі, нельга сказаць, што гэта было панарошку…

Ці калі Красуліна (прэс-сакратар Офіса Ціханоўскай — нат. Reform.news) піша у Facebook пра Коўшык «мы яе не прызначалі». Зразумела, што не вы прызначалі ў іншай краіне кагосьці на тэлебачанне, але гэта ваша кандыдатура, ваш былы працаўнік і ваш уплыў спрычыніўся да таго, што яна стала кіраўнічкай таго, што раней было «Белсатам».

— Так, з гэтага моманту падрабязней…

Ігар Кулей: Калі адбылася размова, падчас якой Бранятоўскі прапанаваў мне пасаду кіраўніка беларускай рэдакцыі, то першы чалавек, да якога я пайшоў – гэта Аляксей Дзікавіцкі. І мы пачалі думаць, што рабіць. Зразумела, мы скантактаваліся з Офісам Ціханоўскай. Вячорка ўвесь час казаў, што яны самі не хочуць сварыцца з палякамі і не хочуць жорстка размаўляць з Сікорскім. Пазіцыя была агучана такая: давайце хтосьці будзе актыўна ратаваць «Белсат», і мы таксама будзем казаць, што «Белсат» вельмі важны, але калі сварыцца трэба, то давайце гэта рабіць будзем не мы. Я казаў, што Дзікавіцкі ўжо нажыў сабе ворагаў, калі грукаўся ў кожныя дзверы, таму калі вы самі не гатовыя больш жорстка заступацца за нас, то заступіцеся хаця б за Дзікавіцкага, які гэта робіць… Як яны заступіліся? Накіравалі палітыка са свайго Кабінету і ні слова пра гэта не сказалі нам.

— Ты не перабольшваеш магчымасці і ўплыў Офіса Ціханоўскай? Чаму ты думаеш, што яны маглі нешта зрабіць?

Ігар Кулей: Мы не прасілі іх аб нечым немагчымым. Як я раней казаў, у нас быў ліст у абарону «Белсата», які заклікаў распачаць дыялог адносна лёсу канала, які падпісалі ўплывовыя людзі, уключаючы некалькіх нобелеўскіх лаурэатаў. Я прапанаваў, каб яго падпісала і Святлана Ціханоўская. Франак Вячорка сказаў, што статус прэзідэнт-элект значна вышэй, і ёй не выпадае падпісваць гэты ліст з іншымі падпісантамі.

Тады я прапанаваў, каб Ціханоўская асобна падпісала гэты ліст і ўручыла яго Сікорскаму, з якім у іх запланаваная была сустрэча. Праз некалькі дзён яны сустрэліся ў Вашынгтоне, Вячорка сказаў, што сустрэча прайшла выдатна, што Ціханоўская нас вельмі моцна бараніла, нават адзін раз голас павысіла на Сікорскага. Праз пэўны час у мяне адбываецца сустрэча з Бранятоўскім, які мне нібыта між іншым кажа: «Ну што, не падпісала Ціханоўская ліст у вашу падтрымку…» Я здзівіўся, але зрабіў выгляд, што ведаю, пра што гаворка, а ён дадаў, што Сікорскі пераканаў Ціханоўскую адклікаць подпіс пад лістом у падтрымку «Белсата».

— Прабач, але Бранятоўскі – так сабе надзейная крыніца. Тым больш, што, мяркучы па тым, што ты распавядаеш, гэты чалавек нярэдка хлусіў і маніпуляваў. Я не браў бы гэтыя словы на веру.

Ігар Кулей: Я таксама спачатку не паверыў, але гэтаму ёсць ускосныя пацвержанні. Па-першае, ні Ціханоўская, ні Вячорка ніколі нічога публічна не казалі пра ліст у падтрымку «Белсата», што нармальна, ён жа меўся быць непублічным. Па-другое, пра гэта я ўжо даведаўся значна пазней ад вельмі добра інфармаванай крыніцы з польскага боку. Гэта ўплывовы чалавек, якога я даўно ведаю і поўнасцю давяраю. Як журналіст я вельмі канкрэтна раздзяляю факты і чуткі, таму калі я зараз пра нешта кажу, я ўпэўнены ў тым, што гэта не прыдуманыя словы. Гэты чалавек мне сказаў, што Офіс Ціханоўскай быў незадаволены спачатку Рамашэўскай, а потым Дзікавіцкім з фармулёўкай «Белсат» занадта незалежны ад Офіса (Ціханоўскай – Reform.news)» і яны дэкларавалі гэта польскаму боку. Калі я пачуў пра гэта першы раз, я не мог у гэта паверыць, таму я пераправяраў гэтую інфармацыю і атрымаў пацвержанні таго, што такая фармулёўка была агучаная. Таму я дапускаю, што Святлана Ціханоўская магла, як сказаў Бранятоўскі, адклікаць подпіс пад лістом у падтрымку «Белсата» ці проста адмовіцца ад яго падпісання пасля сустрэчы з Сікорскім.

Калі мы размаўляем пра факты, то ёсць яшчэ адзін істотны момант, на які чамусьці мала хто звяртае ўвагу. У Аб’яднаным пераходным кабінеце Аліна Коўшык займала пасаду, якая называецца «прадстаўнік па нацыянальным адраджэнні», але ў яе кампетэнцыі ўваходзілі і справы, звязаныя са сродкамі масавай інфармацыі. Яна хадзіла на сустрэчы з польскімі чыноўнікамі адносна «Белсата» – разам з прадстаўнікамі канала і асобна ад іх. Яна бараніла «Белсат» перад кіраўніцтвам TVP і была інсайдарам, якому мы цалкам давяралі і дзяліліся з ёй абсалютна ўсёй інфармацыяй: усёй статыстыкай, тымі крокамі, якія мы робім у сакрэце ад кіраўніцтва TVP, рэакцыямі, якія з’яўляюцца з адваротнага боку, інфармацыяй аб тым, што Аляксей Дзікавіцкі знаходзіцца ў вельмі небяспечнай сітуацыі за тое, што бароніць «Белсат» на палітычным і дыпламатычным узроўні, і моцна злуе гэтым не толькі Міхала Бранятоўскага, але і польскі МЗС.

Чамусьці нікому не прыйшло да галавы, што яе прызначэнне кіраўнічкай беларускай рэдакцыі – гэта наўпроставы канфлікт інтарэсаў. Калі прывесці юрыдычную аналогію, то атрымліваецца на ўмоўным судзілішчы «Белсата», дзе суддзёй і пракурорам былі МЗС і TVP, адвакат прыняў прапанову боку, ад якога ён павінен быў бараніць падсуднага. У выніку, умоўна кажучы, падсудзімы паехаў за краты, а адвакат пераехаў жыць у яго кватэру. Розніца ў тым, што калі б гэта сапраўды адбылося ў юрыдычным полі, то адвакат у такім выпадку згубіў бы ліцэнзію і сеў за краты, а ў нашым выпадку нікога не засмучае, што Аліна Коўшык, якая ў сілу сваёй пасады павінна была бараніць «Белсат», прыняла прапанову тых, хто яго нішчыў.

Сяргей Падсасонны: Летам мінулага года мы стварылі дарожную мапу крокаў, якія дапамогуць выратаваць «Белсат». Адным з пунктаў гэтага плана было захаванне Аляксея Дзікавіцкага на пасадзе кіраўніка, каб захавалася магчымасць уплываць на палякаў і змяніць рашэнні, вярнуўшы працу канала ў фармат, які існаваў раней. Аліна Коўшык была пасвечаная ў гэты план і ведала пра гэты пункт. Менавіта адсюль вынікала маё пытанне, якое я задаў Аліне ў інтэрв’ю 17 лістапада: ці мусіць Аляксей Дзікавіцкі пачувацца здраджаным. Яна перапытала, праз каго здражданым, я сказаў, што праз яе. Гэта выклікала вялікае абурэнне і тую хамскую вывалачку, падчас якой Бранятоўскі і публічна, і прыватна называў мяне камсамольскім сакратаром, які хлешча пытаннямі сваю будучую кіраўніцу. Гэтае пытанне так абурыла яе, што яна запыталася ў Telegram, дзе можна з гэтым планам азнаёміцца. Я ёй напісаў, што мы абое ведаем, што гэты план існаваў, і што яна аб ім ведала. На гэтым перапіска скончылася.

Ігар Кулей: Так, гэты план існаваў, і яна была ў яго пасвечаная. Гэты канфлікт інтарэсаў вельмі выразны, і ён проста ляжыць на паверхні, калі чалавек, які займае палітычную пасаду і займаецца абаронай аднаго з медыяў, якое апынулася ў складанай сітуацыі, прымае прапанову ачоліць гэтае медыя.

Сяргей Падсасонны: Слова, якое не гучыць ні ў адным эфіры, а мусіла б прагучаць – гэта подласць. Як гэта яшчэ можна назваць па-іншаму?

Ігар Кулей: Падчас перамоваў наконт будучыні «Белсата» адбываўся шэраг сустрэч у МЗС. Гэтыя сустрэчы адбываліся ў розных фарматах – як мінімум адзін раз Аліна Коўшык хадзіла туды з Аляксеем Дзікавіцкім, але быў выпадак, калі ў МЗС яна пайшла ў нашай справе адна. Пасля сустрэчы яна казала, што нас бараніла, рабіла ўсё, што магла. Але я ведаю пра змест тых размоваў. Аліна замест абароны крытыкавала «Белсат». Гэта было прамое дзеянне супраць інтарэсаў каналу і праекта, які яна мела бараніць. Тое, што яна казала там пра Рамашэўскую, мне акрэслілі выразам «здрада і нож у спіну».

Сяргей – сведка. Ужо пасля прыходу Аліны на канал я ў ягонай прысутнасці расказаў ёй, што ведаю аб той сустрэчы. Аліна змянілася ў твары. Проста застыла і замаўчала секунд на 10. Я думаў, яна скажа, што гэта хлусня, а яна ведаеш, што сказала? «Ігар, а ты што, лічыш, што на «Белсаце» ўсё было добра?».

Ведаючы пра тое, у выніку якой гульні яна прыйшла на канал, праз які канфлікт інтарэсаў яна пераступіла разам з тымі, хто яе прызначаў, лічу, што яна персанальна здрадзіла і Дзікавіцкаму, і камандзе «Белсата». Мы прасілі Офіс Ціханоўскай і Аліну Коўшык аб дапамозе і дзяліліся з імі ўсім — у тым ліку непублічнай інфармацыяй, а Офіс і Кабінет гуляў сваю ўласную гульню. Мне здаецца, што яны ўбачылі ў гэтым крызісе магчымасць для сябе ўзяць «Белсат» пад кантроль і скарысталіся гэтым шанцам.

— Чаму ты лічыш, што гэта не можа быць асабістай гульнёй Аліны Коўшык?

Ігар Кулей: Тут ёсць выразны след Офіса і персанальна Франака Вячоркі. У нас была адкрытая лінія, мы ўвесь час былі на сувязі і нічога не хавалі. Я перадаваў яму 100 адсоткаў інфармацыі, у тым ліку пра атрыманую прапанову ўзначаліць канал і пра тое, што я адмовіўся ад прапановы. Але гэта была гульня ў адзін бок. Таму што калі Аліна прыйшла да Ціханоўскай з тым, што атрымала прапанову ўзначаліць «Белсат», яны, як і раней, схавалі ад нас інфармацыю, якая датычыла нашай каманды і нашай фірмы.

Я не разлічваў, што палітыкі з дэмсілаў вырашаць нашыя праблемы, але я спадзяваўся, што яны хоць у чымсьці нам дапамогуць і, як мінімум, будуць з намі шчырымі. Але па факце, чым яны дапамаглі «Белсату»? Размаўляць жорстка з польскім бокам яны не хацелі, ну і на дадатак лічылі непатрэбным дзяліцца з намі істотнай інфармацыяй, спачатку пра звальненне Рамашэўскай, пазней пра рэформы, а на канец пра прыход прадстаўнічкі Кабінету. Польскае выданне Dziennik Gazeta Prawna са спасылкай на ўласныя крыніцы пісаў, што Офіс Ціханоўскай і Павел Латушка ўдзельнічалі ў намінацыі Аліны Коўшык на пасаду кіраўніка «Белсата», што з Вячоркам і Латушкам узгаднялі кандыдатуру Аліны.

Паўтаруся: нікому ніколі я ніводнага дрэннага слова не сказаў пра Аліну – ні прыватна, ні публічна. Наадварот – яны з Сяргеем былі самыя прафесійныя журналісты, якіх я ведаў. Хіба адзіныя, каму можна было даць заданне і забыцца – яны самі ўсё арганізоўвалі і рабілі. Гэта былі самыя беспраблемныя рэпарцёры для мяне як для кіраўніка рэдакцыі. Тое самае я сказаў Бранятоўскаму, калі ён пытаўся ў мяне меркаванне пра Аліну, бо разглядаў варыянт з уваходам яе ў надзорчую раду, якая б складалася з беларусаў і па задумцы павінна была дбаць аб тым, каб гарантыі і абяцанні, даныя белсатаўцам польскім бокам, выконваліся. Зараз аб такой радзе ўжо не чую размоваў, але тады яно абмяркоўвалася. Адзіная рэч, на якую я звяртаў Бранятоўскаму ўвагу, што Аліна працавала да гэтага на канале 15 гадоў, і ў яе ёсць гісторыя асабістых канфліктаў з некаторымі людзьмі.

У выніку (сённяшняе кіраўніцтва МЗС і сённяшняе кіраўніцтва TVP – Reform.news) перайгралі ўсіх: і Офіс Ціханоўскай, і саму Коўшык. Калі яна прыйшла на канал, яна была перакананая, што беларуская рэдакцыя застанецца са сваім папярэднім бюджэтам — яна гэта казала калектыву. І МЗС, і сам Бранятоўскі 100 разоў абяцалі, што бюджэт «Белсата» не будзе скарочаны. Быў толькі адзін нюанс: у адрозненне ад нас, польскі бок пад «Белсатам» разумеў усё, што паўстане на месцы былога «Белсата». А гэта тры незалежныя рэдакцыі — рускамоўная, украінская і беларуская. Былы бюджэт «Белсата» падзялілі пароўну паміж усімі трыма. Было 54 мільёны, засталося 18, а ў рэальнасці яшчэ менш, ёсць нюансы, якія давялося б доўга тлумачыць. З гэтай сумай рабіць нешта вельмі якасна новае ў сценах перагружанага бюракратыяй польскага тэлебачання будзе неверагодна складана.

Другая хітрасць — статус Коўшык. Па дакументах «Белсат» раздрабілі на 2 асобныя беларускія часткі з двума асобнымі кіраўнікамі. Крок налева, крок направа і Аліне, ці кожнаму іншаму кіраўніку на яе месцы могуць нагадаць, што згодна з рэгламентам пасады галоўнага рэдактара не існуе.

Ну і трэці момант, які я чую ўжо пасля майго звальнення. Новы трохмоўны канал усё ж назавуць не «Белсатам». Зверху будзе лагатып з іншай назвай. А лога «Белсат» будзе высвечвацца пад агульным брэндам толькі ў часе, калі эфір будзе на беларускай мове. Ці ўдасца ў такіх умовах зрабіць «Белсат» больш заўважным, больш цікавым, больш аглядальным? Я хацеў бы верыць, што гэта магчыма. Нягледзячы на несумленныя паводзіны асобных людзей, на канале засталося шмат маіх сяброў і калегаў, і я шчыра зычу ім і нашаму ўнікальнаму праекту поспехаў. Але калі гэта не атрымаецца, то ў выніку страцяць усе — і беларускія гледачы, і беларуская журналістыка ў цэлым.

***

Рэдакцыя Reform.news задала ўдакладняльныя пытанні галоўнаму дарадцу Святланы Ціханоўскай Франаку Вячорку адносна ўдзелу Офіса і Кабінета ў выбары новага кіраўніцтва тэлеканала «Белсат». Ніжэй прыводзім яго адказы.

— Ці падаваў ОСЦ спіс кандыдатаў на кіраўніка «Белсата»?

— Гэта быў яшчэ самы пачатак 2024 года, мы склалі на просьбу МЗС Польшчы спіс беларускіх медыяменеджараў, хто б мог узначаліць «Белсат». Тады кансультаваліся з медыясупольнасцю, сабралі спіс недзе ў 15 чалавек, у ім былі розныя людзі. Не ведаю, як потым і з кім ішлі перамовы, але з таго спісу выбралі Дзікавіцкага, які ў выніку і быў прызначаны.

— Ці рэкамендаваў ОСЦ Аліну Коўшык на гэтую пасаду?

— Пра Аліну Коўшык даведаліся ад самой Аліны, да якой прыслалі гэтую прапанову з польскага тэлебачання. З польскім тэлебачаннем увогуле ў нас ніякіх сувязяў не было. І ніякіх рэкамендацыяў мы не рабілі. І Дзікавіцкі, і Кулей, і Коўшык — усе былі ў тым самым першым спісе. І як я разумею, усім прапаноўвалі гэтую працу.

— Ці няма канфлікту інтарэсаў у тым, што былая супрацоўніца АПК, якая адказвала, сярод іншага, за інтарэсы медыя, узначаліла адно з медыя?

— Аліна ж прыйшла ў Кабінет з «Белсата», і праз два гады ў «Белсат» і вярнулася, дзе большую частку сваёй кар’еры і прапрацавала. І ў гэтым няма нічога незвычайнага. У яе няма ніякіх абавязальніцтваў перад Кабінетам. Але я думаю, што Кабінет многае згубіў з сыходам Аліны, і за гэта найбольш шкада.

***

Аналагічныя пытанні мы задалі і Аліне Коўшык, аднак на момант публікацыі адказаў не атрымалі.