Гутаркі на Litradio: Кацярына Оаро распавядае пра перфекцыянізм, пісьменніцкія трыгеры і грошы

Reform.by пачынае супрацу з «трыбунай жывога літпрацэсу» — Litradio. На нашым партале мы будзем выкладаць пісьмовыя версіі падкастаў праекта, героямі якіх з’яўляюцца пісьменнікі, паэты, крытыкі, гісторыкі, выдаўцы. Мы публікуем частку інтэрв’ю з аўтарамі, але гутарку з падкастаў цалкам можна паслухаць на сайце партнёраў.

Сёння мы прапаноўваем наш варыянт інтэрв’ю з пісьменніцай Кацярынай Оаро — яно выйшла ў падкасце «Адкуль бяруцца кнігі».

Кацярына Оаро — пісьменніца, якая натхняе пісаць іншых. Жывучы ў італійскім Турыне, яна выкладае крэатыўнае майстэрства для замоўцаў па ўсім свеце. Кацярына ўпэўненая, што, калі шчыра гаворыш пра ўласны досвед, гэта абавязкова камусьці адгукнецца. І ўсе яе кнігі акурат такія: дэбютная аповесць «Сарочае радыё» тлумачыць досвед журналісткі ў аўтарытарнай Беларусі, «Трымайся і пішы» спрыяе пераадоленню пісьменніцкіх страхаў, «Еўропа ўва мне» распавядае пра пошук свайго «я» ў эміграцыі.

Кацярына дзеліцца ўласнай гісторыяй: як дзяўчынка з Івацэвічаў змагла ператварыць мару пра пісьменніцтва ў любімы бізнес. А таксама распавядае пра тое, ці дапамагае творчасці перфекцыянізм і як прыватная гістарыя можа можа стаць кнігай. І пра студэнцкае каханне з тэатральным крытыкам Аляксеем Стрэльнікавым, які ў свой апошні год жыцця здолеў яе падтрымаць і натхніць.

Аднойчы журналістка — заўсёды журналістка

Падлеткам мне падавалася, што журналістыка — гэта справа не вельмі далёкая ад пісьменніцтва. Калі я працавала на радыё, то адчула, наколькі важна для мяне займацца тым, што мае для мяне сэнс, аднак зваротным бокам гэтай працы было тое, што я перастала пісаць прозу. Бо ўвесь дзень ты працуеш са словамі, і вечарам, калі прыходзіш дадому, ужо не застаецца жывых слоў на тое, каб напісаць нешта большае за рэпартаж, нататку ці інтэрв’ю. Я нядоўга займалася журналістыкай, аднак нюх на гісторыі, на несправядлівасць не страціўся дасюль, і гэты досвед сфармаваў мяне як чалавека і як пісьменніцу.

Я навучалася ў Літаратурным інстытуце імя Горкага, і мой майстар Аляксандр Рэкемчук, празаік і адэсіт, аднойчы сказаў мне: «Пішы пра свой досвед працы журналісткай на радыё, пішы пра Беларусь, пра тое, што там няма свабоды слова…» Тады для людзей звонку гэтыя факты не былі такімі відавочнымі, як сёння. І я сказала яму: «Я разумею, што гэты матэрыял сапраўды сур’ёзны і варты таго, каб яго публікаваць, але я баюся, бо ў мяне засталіся там родныя». На што Аляксандр Яўсеевіч адказаў: «Ці ты баішся — ці ты, пісьменнік. Бродскі не баяўся. Быкаў не баяўся… Выбірай!» Пасля гэтых словаў я зразумела, што выбару ў мяне няма. Што, канешне, я буду пра гэта пісаць. І ўсе пяць гадоў навучання я займалася гэтай тэмай, каб пад канец прадставіць сваю дыпломную аповесць, якая пасля стала кнігай.

Шлях да беларускай мовы — 14 кіламетраў

Я нарадзілася ў Адэсе, расла ў Крыме, але калі мне было сем гадоў, мы пераехалі ў Івацэвічы Брэсцкай вобласці, у мястэчка, у якім не было ніякай прыгожай гістарычнай архітэктуры і ніякага культурнага жыцця для чалавека майго ўзросту, акрамя, бадай, Дома культуры. А мая смага да чагосьці гістарычнага была даволі вялікай.

У чатырнаццаці кіламетрах ад нас знаходзіцца Косаўскі палац, які на той момант ляжаў у руінах. І раптам я даведваюся, што група людзей з гістфаку і іншых факультэтаў БДУ едзе туды валанцёрыць, каб яго прыбраць, пачысціць ад кустоўя і выкарчаваць навокал дрэвы.

Я была тады ў дзявятым ці дзясятым класе, і адчула выразны покліч, што мне таксама трэба ехаць валанцёрыць з гэтымі студэнтамі.

Палац ляжыць ад Івацэвіч усяго ў 14 кіламетрах, гэты шлях можна прыйсці пешшу за дзве гадзіны. Аднак я яшчэ школьніца, і ў бацькоў узніклі пытанні, ці можна дачку адпусціць з нейкімі незнаёмымі людзьмі, ды яшчэ з начоўкай у намёце.

Гэта цяпер Косаўскі палац адноўлены, і ўсе разумеюць яго каштоўнасць. А тады бацькам падавалася, што гэта такая з глузду з’ехаўшая тусоўка. І амаль паўгады, ледзь не штодзень я размаўляла са сваёй маці. У рэшце рэшт яна мяне адпусціла, і я далучылася да гэтых студэнтаў.

А яны ўсе былі беларускамоўныя. Мая ж сям’я пераехала з Крыма і беларуская мова была для мяне чужой ды не вельмі зразумелай.

І вось я прыязджаю і бачу гэтых прыгожых людзей, якія гараць ідэяй і вераць у гэты палац, могуць гадзінамі расказваць гісторыі пра яго ўладальнікаў Пуслоўскіх, пра празрыстую падлогу, пад якой плавалі рыбы. І я адчуваю гэты рэзананс. І, канешне, я тады закахалася ў аднаго з хлопцаў.

На наступны год, калі студэнты прыехалі зноў, я ўжо размаўляла па-беларуску, пісала вершы па-беларуску і мела веды па гісторыі. Гэта была вандроўка, якая адкрыла для мяне Беларусь.

Каханне з Аляксеем Стрэльнікавым, якое натхніла на паэзію

Калі мне было васямнаццаць, я закахалася. Гэтае каханне доўжылася пяць гадоў, але моцна паўплывала на мяне як на пісьменніцу, нават праз значны час. Калі я паступіла на журфак, я закахалася ў хлопца, імя якога цяпер многія ведаюць, Аляксея Стрэльнікава. Ён пісаў дысертацыю па Бертольду Брэхту, я вучылася і ў Беларускім калегіуме і на журфаку, працавала на «Еўрарадыё».

Гэта былі стасункі, у якіх шмат было пра развіццё, пра падтрымку адно аднаго. Але да таго, як ён даведаўся пра мае пачуцці, я каля года была ў яго закаханая, пісала вершы, пакутавала і маўчала. Гублялася ў яго прысутнасці, бо ён быў старэйшы. Я вучылася на другім курсе, ён на пятым, і мне здавалася, што ён абсалютны геній.

Свае вершы я паказала яму, калі мы сталі сустракацца.

Пасля пра тыя вершы, прысвечаныя Аляксею, я забылася, і з таго часу напісала некалькі празаічных кніг у розных жанрах. Вершаў больш не пісала.

А ў тым годзе, калі пачалася вайна, Лёша напісаў мне і мы сталі перапісвацца.

З часу нашага кахання прайшло шмат гадоў, у нас у абодвух былі сем’і. То-бок гэта была размова двух людзей, якія некалі любілі адно аднаго і ім цяпер не ўсё роўна, што адбываецца ў жыцці кожнага. Я згадала нешта цёплае пра той час, а ён адказаў, што ў яго дагэтуль у галаве гучаць тыя вершы. І прамовіў першы радок: «Я пад тваім купалам».

Я абсалютна пра гэты верш забылася і была ўпэўнена, што нічога не згадаю, але пачала паўтараць, радок за радком, і верш узнавіўся ў маёй памяці.

Мне вельмі дапамагло разуменне таго, што нехта памятае цябе дзевятнаццацігадовай, той версіі, якая пісала вершы, той версіі, якая абсалютна не ведала, як развернецца яе жыццё і не мела ўяўлення пра тое, што яна сама можа гэтае жыццё разварочваць, і што той нехта не кажа, што гэта дзіцячы верш («Ну пры чым тут купал, Каця?»), а гаворыць табе, што тыя радкі яго падтрымліваюць.

Гэтыя словы аказаліся такімі магутнымі, што ўсе апошнія паўтары гады я перыядычна да іх вярталася і нават напісала новы верш.

То-бок гэта было такое каханне, якое нейкі час мяне фармавала, пасля закончылася (хоць такое каханне, напэўна, ніколі не заканчваецца), раптам усплыло праз нейкі час і нагадала мне, што мая паэтычнасць, нават у гэты страшны час, калі трэба пісаць пра сацыяльнае і палітычнае, некаму патрэбная і нечага вартая, некага падтрымлівае і я таксама магу на яе абапірацца.

Ці можна зарабляць пісьменніцтвам?

У апошніх класах школы я вучылася на хіміка-біялагічным профілі, таму што мае бацькі былі ўпэўненыя, што іх дачка павінна стаць медыкам, у крайнім выпадку — юрыстам. Ні пра які журфак, а тым больш — літаратурны інстытут у іншай краіне размова не ішла, бо мае бацькі жадалі мне дабра. Яны перажылі 1990-я і хацелі, каб я надзейна ўладкавалася ў жыцці. Ім падавалася, што журналістыка — гэта не жаночая прафесія, што мяне заб’юць у гарачай кропцы…

Я вывучала хімію-біялогію, а па начах пісала вершы і спрабавала заставацца ў кантакце са святлом слова, які не прызнавалі ні ў маёй сям’і інжынераў, ні ў маім горадзе, але дзесьці ўва мне ўнутры яно працягвала гарэць. І вось аднойчы я напісала нейкую нататку ці нават некалькі і адправіла іх у мясцовую газету. На маё здзіўленне іх апублікавалі пад маім імем, і так у мяне з’явіліся першыя публікацыі, якімі пасля адкрыецца мая папачка для паступлення на журфак.

Праз нейкі час мама праверыла паштовую скрыню і знайшла там квіток, на якім ад рукі была напісана нейкая сума. Аказваецца, што газеты плацяць ганарары нават пазаштатнаму аўтару, школьніку, якому нічога не патрэбна, акрамя як убачыць свае літаркі надрукаванымі.

Мая мама не магла заплюшчыць на гэта вочы і зрабіць выгляд, што нічога не адбылося, таму што ёй трэба было схадзіць са мной на пошту, каб гэтыя грошы забраць. І гэта былі мае першыя грошы, якія я запрацавала пісаннем, і першыя грошы, якія паказалі маім бацькам, што я магу зарабляць журналістыкай, нават яшчэ ў школе.

Пасля журфака я паступала ў літаратурны інстытут. Перад іспытамі рэктар інстытута патлумачыў, што калі вы не паступіце, махніце рукой і скажыце, што мне моцна пашанцавала ў гэтым жыцці. А калі паступіце, то я вас віншую, падрыхтуйцеся да таго, што вашае жыццё будзе шчаслівае, але абсалютна беднае. Вы не зможаце зарабляць грошы гэтай прафесіяй, але ў вашым жыцці будзе шмат сэнсу. Я памятаю, што ў гэты момант я зверылася са сваім сэрцам і зразумела, што гатова нічога не зарабляць, але хачу пісаць.

А цяпер мне 37 гадоў, я жыву ў Італіі і сама сябе ўтрымліваю, займаючыся пісьменніцтвам і выкладаннем пісьменніцтва, і нават планую купіць кватэру.

Таму я дакладна ведаю, што пісьменніцтвам можна зарабляць, не здраджваючы сваім каштоўнасцям. Так, ты будзеш працаваць больш, чым у нейкай іншай прафесіі, але гэта рэальна, асабліва ў эпоху інтэрнэта.

Мне давялося шмат разбірацца са стэрэатыпамі пра грошы, прыбіраць гэтую чорна-белую карціну свету: ці ты харошая пісьменніца, ці ты зарабляеш.

Я выкладаю пісьменніцкае майстэрства і ніколі не падымаю пытання адсутнасці грошай у нашай прафесіі, таму што існуе столькі магчымасцей і ёсць столькі каштоўнасцей у тым, што мы робім.

Жаночы тэкст

Аднойчы я прынесла свой тэкст на Беларускі Калегіум, і мой аднакурснік сказаў, што гэта, безумоўна, жаночы тэкст.

Я стала высвятляць, што ж такое «жаночы тэкст» і чаму гэта нібыта кепска? Нарэшце, я пачула адказ, што ў жаночым тэксце галоўны фокус пастаўлены на пачуцці.

Чаму кепска пісаць пра пачуцці, я так і не зразумела… З аднаго боку, я працягвала пісаць як раней, з іншага, у мяне трапіла атрутная кропля, што нельга пісаць пра пачуцці…

Калі я вучылася ў літаратурным інстытуце, то чула ад рэктара меркаванне, што толькі нямногія з нас стануць пісьменнікамі,.. а астатнія выйдуць замуж. То-бок ён намякаў, што пісьменнікамі, хутчэй за ўсё, стануць хлопцы.

Таксама я чула, што мужчыны пішуць лепш за жанчын, варта толькі прааналізаваць гісторыю літаратуры. І сапраўды, у гісторыі літаратуры я бачыла толькі некалькі жаночых імёнаў, і гэта ў асноўным былі імёны паэтак. На жаль, нашыя аўтарытэтныя выкладчыкі не сталі нам тлумачыць, што жанчыны раней не мелі магчымасці атрымліваць адукацыю, што лад іх жыцця быў такім, што яны не паспявалі нічога пісаць, што ім даводзілася публікаваць свае творы пад мужчынскімі імёнамі.

Мне спатрэбілася некалькі гадоў усё гэта распакаваць і высветліць, што ўсё сказанае было маной. І проста цяпер, калі мы размаўляем, у кінематографе нараджаецца новы трэнд: фільмы пра мужчын, якія гавораць пра свае пачуцці. І што мужчыны, якім не падабаюцца тэксты, у якім шмат пачуццяў, насамрэч проста не знаходзяцца ў кантакце са сваімі пачуццямі. Гэта з імі было не ўсё ў парадку, а не са мной, калі я апісвала нейкія пачуцці.

Мне здаецца, што мы ўсе павінны стаць феміністкамі, таму што фемінізм — гэта пра роўнасць.

Я бачу каласальную колькасць жанчын, якія пішуць таленавітыя рэчы, а пасля атрымліваюць крытыку. І я лічу, што жанчыны павінны падтрымліваць жанчын. Дакладней, трэба падтрымліваць усіх, але жанчын у першую чаргу. Таму што ім найбольш складана.

Перфекцыянізм — дабро ці зло?

Для мяне адказ тут адназначны: перфекцыянізм — гэта зло. Усё, што я ведаю з псіхалогіі, сведчыць пра тое, што імкненне да ідэальнасці і страх зрабіць памылку з’яўляюцца вынікам таго, што ў дзяцінстве нас любілі за нейкія дасягненні.

Самыя цудоўныя рэчы ў свеце створаны з-за памылак.

Адзін з маіх выкладчыкаў у літаратурным інстытуце казаў, што да геніяльнасці шлях намнога бліжэйшы ад памылкі, чым ад правільнасці. Калі не дазваляць сабе рабіць памылкі, то не выкарыстаеш увесь свой патэнцыял і не напішаш тую кнігу, якую можаш.

Пісьменніцтва патрабуе прад’яўлення сябе ў сваёй неідэальнасці. Бо ідэальных кніг не існуе. І мне падаецца, што разабрацца са сваім перфекцыянізмам — гэта частка нашай працы.

Калі я чытаю нейкага цудоўнага пісьменніка, і ён дае мне класныя сэнсы ці нейкую нечаканую оптыку, неверагодны стыль, я прабачаю яму нейкія недасканаласці. Таму што важна даць нешта, а не даць усё адразу.

Я бачу вялікую колькасць магільных пліт незавершаных кніг, на якіх напісана, што яны незавершаныя з-за перфекцыянізму.

Я ведаю шмат аўтараў, якія не завяршаюць цудоўныя кнігі, якія патрэбны свету проста цяпер, таму што ім страшна іх закончыць.

Гарсія Лорка, калі яго спыталі, чаму вы пішыце кнігі, адказаў: «Каб вы мяне любілі». Гэтае жаданне напісаць дасканалую рэч, каб цябе ўсе палюбілі, здаецца мне дэструктыўным. Мне асабіста падабаюцца кнігі незавершаныя, дзе аўтар іграе, эксперыментуе. Эксперымент немагчымы без рызыкі, а рызыка ў вялізнай колькасці выпадкаў завершыцца ўрокам, правалам.

Я люблю гісторыі, калі ў некага штосьці не атрымалася, аднак пазней з гэтай няўдачы вырасла нешта новае. Гэта мой любімы жанр…

Ці думае аўтар пра сімвалізм і глабальны сэнс твора?

Раней я думала, што мушу пачынаць твор абавязкова з нейкай вялікай ідэі, з нейкага сімвала. Аднак звычайна я іду за гісторыяй. І потым, калі яна ўжо напісана ці амаль завершана, ты бачыш, што з’яўляецца нейкі сімвал, а ў іншым месцы — нейкі архетып, і далей ужо проста дапрацоўваеш сюжэт да такой ступені, каб кніга стала цэльнай. Аднойчы я брала інтэрв’ю ў Дзіны Рубінай і задала ёй гэтае пытанне. Яна сказала, што ўсе вялікія творы пачынаюць пісацца ад зацікаўленасці нейкай гісторыяй, нейкай драбязой. І потым на іх намотваецца больш маштабная абстрактная ідэя.

Я ведаю, што любая мая гісторыя заўсёды выцягне ў слухача ці чытача іх уласныя сюжэты, і мая задача ў тым, каб давесці сваю гісторыю да таго моманту, пакуль яна не стане агульнай. І зараз я проста давяраю працэсу: іду за сваёй цікаўнасцю, за тым, што мяне кліча. І веру, што потым мая гісторыя паступова набярэ смаку, соку і аб’ёму.

Тры парады тым, хто піша

Першая: давяраць дробязям. Калі нейкая драбяза цябе цікавіць, калі хочацца за ёй пайсці, ідзі за ёй. І наадварот: калі пры рэдактуры нейкая дробязь фаніць і здаецца, што нешта тут не тое, то табе не здаецца: там сапраўды варта штосьці палепшыць.

Другая парада: калі пішаш кнігу, важна карыстацца ўсёй магчымай падтрымкай, бо пісьменніцтва — гэта не хобі, а даволі складаная рэч. Вялізная колькасць людзей марыць напісаць кнігу, пачынаюць і не заканчваюць, таму што гэта сапраўды цяжка. Падтрымка патрэбна ў побыце, гэта таксама можа быць ментарства, бета-рыдэры, анлайн-курсы, кнігі па пісьменніцтву, адпачынак, змена абстаноўкі.

І трэцяе: старацца ісці ў сваёй праўцы да канца — у глыбіню, у складаныя тэмы. Пісьменнікі мусяць пагружацца ў складаныя пытанні, заўсёды яны будуць трыгерыць, гэта частка нашай прафесіі. У гэтым сэнсе яна падобная да журналістыкі — у тым, каб пісаць сваю ўласную праўду, якая не ўсім будзе падабацца, але дасць магчымасць і іншым пачаць размаўляць пра сваю праўду.

Падпісвайцеся на культурныя навіны Reform.by у Telegram